i Love to Create!

Συσσίτιο στη γρίππη του 1918.

• Αναρωτιέμαι λοιπόν, ποιος μας εξασφαλίζει πως το μοντέλο που έχει επιλεγεί είναι η μοναδική ενδεδειγμένη λύση, όταν ούτε ιστορικό προηγούμενο πλήρους αποκλεισμού έχουμε κι όταν άλλα μοντέλα (Σιγκαπούρη, Χονγκ Κονγκ) έχουν μεγαλύτερη επιτυχία, με το μικρότερο δυνατό κόστος στην κοινωνία; 
•  Πότε και πως μπορεί να επιτευχθεί η απαιτούμενη, κατά τους ειδικούς, γενική ανοσία στον πληθυσμό, εφόσον οι «γνωστοί» νοσούντες είναι λίγοι, ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας;

•  Ποιος μας διασφαλίζει πως τα «υποκείμενα νοσήματα» των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού δεν θα είναι αύριο οι κύριες αιτίες θανάτου σε μεγάλη μερίδα πληθυσμού και σε τεράστια πιθανόν κλίμακα, δεδομένης της παραμέλησης ή της άγνοιας της επικινδυνότητας της νόσου; 
•  Δεν θα είναι οι θάνατοι αυτοί απότοκα της κακής ή ανεπαρκούς διαχείρισης μια κρίσης, η οποία ίσως έχει υπερεκτιμηθεί ή διογκωθεί τεχνητά;
•  Ποιος γνωρίζει τις μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες στην υγεία των εγκλεισμένων ανθρώπων από την αρνητική τους ψυχολογία, την έλλειψη δραστηριότητας και την καθιστική ζωή;

• Ποιος μπορεί με βεβαιότητα να πει πως θα είναι σε λίγο και για πόσα χρόνια η παγκόσμια οικονομία;
•  Πόσες επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να κλείσουν και πόσοι άνθρωποι θα οδηγηθούν στην ανεργία;
• Θα πει κανείς πως η ανθρώπινη ζωή έχει τον πρώτο λόγο. 
•  Ναι, αλλά πως θα μπορέσουμε να διαχειριστούμε τις εξεγέρσεις που θα φέρουν όλα τα παραπάνω, την επισιτιστική κρίση και όλα τα συνεπακόλουθα μιας κρίσης τέτοιου μεγέθους;

Πρέπει εν κατακλείδι, να προσέξουμε να μην περιέλθουμε αντί στην «ανοσία της αγέλης», στην «αγελαία ανοησία», με το «κάντο όπως οι άλλοι»…

(Με αφορμή την αρχή της επιδημίας του  νέου κορωνοϊού Covid-19)
Αθήνα, 20/03/2020

«Αν ο ήλιος δεν υπήρχε, θα ήταν νύχτα παρά τα άλλα άστρα»*
(«εἰ μὴ ἥλιος ἦν, ἕνεκα τῶν ἄλλων ἄστρων εὐφρόνη ἂν ἦν»).

Βρισκόμαστε στην αρχή μιας αχαρτογράφητης, σοβαρότατης απειλής, που εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία και τη ζωή όλων μας, της οποίας την πορεία και το τέλος ουδείς εξ ημών μπορεί να προβλέψει. Αφουγκραζόμαστε μόνο τους ειδικούς, ανά περίπτωση, ενώ έχουμε εμπιστοσύνη και τηρούμε κατά γράμμα τις αποφάσεις και τις εντολές των αρμόδιων αρχών.
Η εποχή δεν προσφέρεται για μικροπολιτικές προσεγγίσεις, τουναντίον είναι μοναδική ευκαιρία να ομονοήσουμε, μπροστά στις υπαρξιακές προκλήσεις και στα αλγεινά που έπονται. Μένουμε εντός, για όσο χρειαστεί, με υπομονή, ψυχραιμία και σύνεση, για το καλό όχι μόνο των «ευπαθών ομάδων» και των μεγαλύτερων σε ηλικία, αλλά για το καλό όλων ανεξαιρέτως.
 Όσοι είμαστε υποχρεωμένοι να εργαζόμαστε, τηρούμε αυστηρά τα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας, με αίσθημα ευθύνης, για να προστατεύσουμε τους άλλους και την οικογένειά μας, αλλά και να γυρίζουμε πίσω υγιείς. Μένουμε στη μόνιμη κατοικία μας και δεν μετακομίζουμε για κανένα λόγο σε περιοχές της επαρχίας, όπου κυρίως ζουν ευάλωτοι πληθυσμοί και οι υποδομές υγείας είναι λιγοστές ή ανύπαρκτες.
Ατενίζουμε ωστόσο το μέλλον με θάρρος, αισιοδοξία και δύναμη, καθώς όπως έλεγε ο Ηράκλειτος*, «Αν δεν ελπίζεις το ανέλπιστο, δεν θα το βρεις». Αν ο καθένας μας πράξει τα δέοντα, σύντομα όλα τούτα δεν θα είναι παρά ένας έφιδρος, νυχτερινός εφιάλτης.

Δημήτρης Β. Καρέλης
Πολιτισμολόγος – Συγγραφέας
Πρόεδρος Δ.Σ.
Π.Σ.Κ.Ε. Ομίλου Δ.Ε.Η.

Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε ένας αγρότης που έβαζε, κάθε πρωί, μια χούφτα φασόλια στην αριστερή του τσέπη. Κάθε φορά που έβλεπε ή γνώριζε κάτι όμορφο κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν απολάμβανε κάτι ή όταν είχε μια στιγμή ευτυχίας, έπαιρνε ένα φασόλι από την αριστερή τσέπη του παντελονιού του και το έβαζε στη δεξιά.
Αυτό δεν συνέβαινε συχνά στην αρχή, αλλά μέρα με τη μέρα, υπήρχαν περισσότερα φασόλια που κινούνταν από την αριστερή προς τη δεξιά του τσέπη. Το άρωμα του φρέσκου πρωινού αέρα, το γλυκό τραγούδισμα των πουλιών στην κορυφογραμμή, το γέλιο των παιδιών του, η ωραία κουβέντα μ' έναν γείτονα κι ένα φασόλι ταξίδευε από την αριστερή προς τη δεξιά του τσέπη.
Πριν πάει για ύπνο το βράδυ, μετρούσε τα φασόλια στη δεξιά του τσέπη και με κάθε φασόλι που έβρισκε εκεί, μπορούσε να θυμηθεί και μια θετική εμπειρία. Ικανοποιημένος και χαρούμενος έπεφτε για ύπνο, ακόμα κι αν είχε μόνο ένα φασόλι στη δεξιά του τσέπη...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή ………...……………………………...………………….……………….. 2

Ενότητα Α΄: Η διαφοροποίηση και αποξένωση της λατινικής Δύσης από τη βυζαντινή Ανατολή ……………...…………………………..……………………… 3

Ενότητα Β΄:  Οι λόγιοι Έλληνες του 19ου αιώνα υιοθετούν την αρνητική εικόνα του Βυζαντίου .……………………………………………………………………… 6

Συμπέρασμα ………..….………………….….……………………………………... 8

Βιβλιογραφία ...……………………………….…………………………………….. 9

Εισαγωγή

Την περίοδο της κατάκτησης της Ελλάδας από τους Ρωμαίους οι Έλληνες έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τον λατινικό κόσμο που τους ήταν ως τότε ουσιαστικά άγνωστος. Υποχρεωμένοι να συμβιώσουν για πολλούς αιώνες, ανταλλάσσουν πολιτισμικά στοιχεία και δέχονται αλληλεπιδράσεις, παρ’ όλες τις προστριβές σε θρησκευτικό, εκκλησιαστικό, αλλά και πολιτικό επίπεδο. Όμως οι διαφορές και οι αντιθέσεις τους εξακολούθησαν να είναι μεγάλες και αγεφύρωτες με αποτέλεσμα, τα επόμενα χρόνια η συμβίωσή τους να είναι γεμάτη προστριβές, έριδες και αντιπαραθέσεις, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αποτέλεσμα της χιλιετούς αυτής κοινής πορείας και ιστορίας ήταν η διαμόρφωση ενός κλίματος αμοιβαίας αντιπαλότητας, καχυποψίας και πολλές φορές μίσους, ανάμεσα στους δύο μεγάλους πολιτικούς και πολιτισμικούς χώρους της Δύσης και της Ανατολής.
Στα κατοπινά χρόνια, η ιστοριογράφοι αποτύπωσαν με τους κονδυλοφόρους τους την ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας κατά το δικό τους συμφέρον, επηρεασμένοι από τις καταβολές και την καταγωγή τους, αποτυπώνοντάς τη με μειωτικές εκφράσεις και απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, κάτι πως ως τον 19ο αιώνα, αποδέχτηκαν και Έλληνες διανοούμενοι.
Στην παρούσα εργασία εμβαθύνουμε στα αίτια της διαφοροποίησης και αποξένωσης της Λατινικής Δύσης από τη Βυζαντινή Ανατολή και αναζητούμε τους λόγους που οδήγησαν τους Έλληνες διανοούμενους των αρχών του 19ου αιώνα να υιοθετήσουν την αρνητική εικόνα του Βυζαντίου στη Δύση.



Η απομάκρυνση της Δύσης από τη Ανατολή και η αντίθεση ανάμεσα στη Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη άρχισε να παίρνει πολύ σοβαρή μορφή από την εποχή που ο πάπας Γρηγόριος ο Α΄ (590-614) θεώρησε τον τίτλο «οικουμενικός» που έλαβε ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης Δ΄, ο λεγόμενος Νηστευτής, σαν ένα αδικαιολόγητο σφετερισμό.[1]
Η ρήξη ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση είχε δημιουργήσει ήδη από τον 5ο αι. μ.Χ. πρόσκαιρες κρίσεις, όπως και τον 7ο αιώνα με την αποκοπή των επαρχιών της Μέσης Ανατολής και την οριστική απομάκρυνση ενός κομματιού του χριστιανικού κόσμου με μονοφυσιτικές απόψεις, όμως κατά τον 9ο αιώνα πήρε διαστάσεις μεγαλύτερες καθώς εμφανίστηκε περισσότερο εκκλησιαστική παρά δογματική, με αποτέλεσμα να οδηγήσει αναπόφευκτα στο σχίσμα των δύο εκκλησιών, στην πραγματικότητα όμως τα προβλήματα και οι διαφορές είχαν ακόμη πολιτικό αλλά και πολιτισμικό χαρακτήρα.[2]
Τον 9ο αιώνα η Ρώμη, αποκόπτοντας κάθε σχέση με την αυτοκρατορία της Ανατολής, θέτει επιτακτικά το ζήτημα του «παπικού πρωτείου», κάτι που είχε τεθεί από τον 4ο αι., προσπαθώντας να επιβάλλει την ηγεμονική πρωτοκαθεδρία του πάπα σ’ ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο και οι ενέργειες του πάπα Νικολάου Α΄ (858-867 μ.Χ), ως πραγματική αιτία, οδηγούν στο σχίσμα του 867 μ.Χ., όταν μια από τις γιγάντιες μορφές της ιστορίας των ελληνικών γραμμάτων, ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος, εκπροσωπώντας τις διαθέσεις της Ανατολής, απέρριψε τις αξιώσεις του.[3] Πολύ βαθύτερο, αν όχι οριστικό, έγινε το σχίσμα το 1054, με εκατέρωθεν αναθέματα, μεταξύ του Καρδινάλιου Ουμβέρτου ο οποίος στην Αγία Σοφία την 16η Ιουλίου 1054 απέθεσε στην Αγία Τράπεζα απόφαση αφορισμού εναντίον του Πατριάρχη, με τον Κηρουλάριο να απαντά με αφορισμό εναντίον του Ουμβέρτου, μια εποχή που οι Ανατολικοί δεν αρκέστηκαν στην εναντίωση για τις αξιώσεις του «παπικού πρωτείου», θέτοντας δογματικά ζητήματα και αιτιάσεις για το ζήτημα της «αίρεσης του φιλιόκβε (filioque: και εκ του Υιού)» που αλλοίωνε την πίστη στην Αγία Τριάδα,  «τα άζυμα» την χρήση δηλαδή άζυμου άρτου στη θεία λειτουργία και την «αγαμία» των ιερέων, με τους Δυτικούς να τηρούν αδιάλλακτη στάση.[4]
Η αφετηρία της διάστασης αυτής μπορεί να αναζητηθεί σε πολιτισμικό κυρίως επίπεδο, καθώς είναι αρκετά δύσκολο στους μεν Ανατολικούς να διαβάζουν και να κατανοούν τα γραμμένα στα λατινικά θεολογικά έργα των Δυτικών και από την άλλη οι Λατίνοι τις γραμμένες στα Ελληνικά θεολογικές σκέψεις και απόψεις των Βυζαντινών, δύο περιοχές με διαφορετική κουλτούρα, συνήθειες και νοοτροπία.[5] Πολύ σοβαρότεροι βεβαίως είναι οι πολιτικοί λόγοι της εκρηκτικής ρήξης ανάμεσα στους δύο κόσμους, καθώς ο πάπας ως αρχηγός του παπικού κράτους στη Μέση Ιταλία από το 755, προσπαθεί να επιβληθεί και να ηγεμονεύσει, επιχειρώντας να θέσει υπό τον απόλυτο έλεγχό του τους πάντες και τα πάντα, τις χριστιανικές εκκλησίες και την εκκλησιαστική εξουσία, αλλά και κάθε κοσμική εξουσία, αυτοκράτορες και βασιλείς.[6]
Οι Δυτικές αντιλήψεις με τη «θεοκρατική αντίληψη του κόσμου», την άποψη δηλαδή πως η διακυβέρνηση των ανθρώπων εξαρτάται απόλυτα από την εκκλησιαστική εξουσία, η θρησκευτική και πολιτική ηγεμονία του πάπα ως αρχιερέα των καθολικών, ο οποίος είναι γι αυτούς ανώτερος των συνόδων και των κανόνων και επί όλων των κοινωνικών ή εκκλησιαστικών υποθέσεων έχει το «αλάθητο», δεν μπορεί δηλαδή να σφάλλει, οι αποφάσεις του είναι τελεσίδικες και δεν αμφισβητούνται, αλλά και η αδιαλλαξία των ίδιων των Δυτικών, έδωσαν εκπληκτικές διαστάσεις στο αγεφύρωτο χάσμα με τους ανατολικούς Βυζαντινούς.[7]
Κατά τον 12ο αι., ανεξάρτητα από τις αιτίες των Σταυροφοριών και ασχέτως της συμμετοχής του Βυζαντίου, η παρουσία Λατίνων Σταυροφόρων στο Βυζάντιο δημιουργούσε ασφαλώς αρνητική εικόνα, καθώς για τους Βυζαντινούς αξιωματούχους η παρουσία τους ήταν πρόβλημα και η απελευθέρωση των Αγίων Τόπων ως σκοπός της εκστρατείας τους ήταν απλά προσχηματικός για την κατάκτηση της αυτοκρατορίας.[8] Το 1204 οι Δυτικοί Σταυροφόροι της Δ΄ Σταυροφορίας καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και καταλύουν την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ανακύπτοντας έτσι τρία βυζαντινογενή ελληνικά κράτη, της Νίκαιας, της Ηπείρου και της Τραπεζούντας, σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους για τη χιλιόχρονη ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, καθώς Βούλγαροι και Σέρβοι ισχυροποιούνται και οι Οθωμανοί Τούρκοι ιδρύουν κράτος στην Μικρά Ασία, λίγα χρόνια αργότερα.[9] Με την κατάληψη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας κατά την Τέταρτη Σταυροφορία το θεωρούμενο ως τότε προσωρινό, πολιτικό και πολιτισμικό σχίσμα παγιώθηκε και σε θεσμικό επίπεδο η Δύση έπαψε να αναγνωρίζει το Βυζάντιο ως πνευματική και πολιτική οντότητα, καθώς έχουμε δύο κατόχους του τίτλου του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και δύο τιτλούχους αυτοκράτορες.[10] Αμέσως μετά την πτώση της Πόλης, οι κατακτητές Λατίνοι, θέλοντας να γελοιοποιήσουν τους ηττημένους Βυζαντινούς, φορούσαν φαρδιά ρούχα και φτιασίδια, κρατώντας χαρτιά στα χέρια τους, θεωρώντας πως ήταν ένας λαός από γραφιάδες, μέλη της γραφειοκρατικής τάξης που υπήρξε κυρίαρχη την εποχή εκείνη.[11] Η συμπεριφορά των Λατίνων απέναντι στους Βυζαντινούς παρουσιάζεται πάντα σαν περιφρονητική γεμάτη μίσος, χωρίς ανοχή και οι βυζαντινοί συγγραφείς τη χαρακτηρίζουν αγέρωχη, ιταμή, αλαζονική, «υψηλαύχεν», πως ξεπερνά κάθε όριο.[12]
Όμως οι απόψεις των Δυτικών για τους Έλληνες Βυζαντινούς, προερχόμενες πιθανόν από συμπλέγματα κατωτερότητας, γενικά ήταν βαθιά ανθελληνικές. Ο Λιουτπράνδος επίσκοπος της Κρεμώνας, απεσταλμένος του Γερμανού αυτοκράτορα Όθωνα Α΄ (962-973), επισκέπτεται την Κωνσταντινούπολη το 968 μ.Χ. και διαπραγματεύεται με τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά το συνοικέσιο του γιου του Όθωνα με την αρχοντοπούλα Θεοφανώ.[13] Πιθανόν εξοργισμένος από την επιφυλακτική συμπεριφορά των Βυζαντινών ή με σκοπό την απαξίωσή τους και την αποβολή κάθε «συμπλέγματος κατωτερότητας» των δυτικών αναγνωστών του προς την ανατολική αυτοκρατορία, έγραψε μια άκρως εμπαθή και σφόδρα επικριτική αναφορά στην οποία ο «βασιλιάς των Ελλήνων είναι μαλλιαρός, φοράει χλαμύδα με μακριά μανίκια και γυναικείο μανδύα, είναι ψεύτης, απατεώνας, αδυσώπητος, πονηρή αλεπού, υπερόπτης, ψευδοταπεινόφρων, τσιγκούνης, πλεονέκτης, τρώει σκόρδο, κρεμμύδια και πράσα...» και οι Έλληνες της Πόλης παρουσιάζονται ως «επιπόλαιοι», «ανόητοι», «κόλακες», «φιλάργυροι», «δόλιοι», «απατεώνες», «αναξιόπιστοι», «ψεύτες» και «προδότες».[14] Για «γηρασμό», «εκφυλισμό» και «διαφθορά» των Ελλήνων επί ρωμαιοκρατίας μιλούν δύο Άγγλοι διπλωματικοί υπάλληλοι, ο Γουίλιαμ Ήτον στα τέλη του 18ου αι., ο οποίος υποστηρίζει ότι «μερικά από τα ελαττώματα τους οφείλονται στην εξαχρείωση, στη σήψη και στην παρακμή τους, που είχε αρχίσει ήδη από τους κλασσικούς χρόνους» και ο Θωμάς Θόρντον  στις αρχές του 19ου αι., που θα εκφραστεί με την ίδια αφέλεια, με τον Γιάκομπ Φαλμεράυερ, ότι «στους απογόνους των Ελλήνων δεν θα βρει κανείς ούτε σταγόνα αίματος των μαραθωνομάχων Αθηναίων»,  καθώς υποστηρίζει ότι οι Έλληνες «έχουν χάσει την αγάπη για την ελευθερία».[15]
Η Σύνοδος Φεράρας-Φλωρεντίας (1439) έδωσε για τελευταία φορά στο Βυζάντιο διεθνές κύρος, με τους Βυζαντινούς να θέτουν υπό αμφισβήτηση κάθε προσθήκη στο Σύμβολο της Πίστεως, ενώ παραδέχτηκαν ότι κατά τα άλλα η προσθήκη του filioque αποσαφήνιζε τη θεολογία της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος, παραδοχή που παρείχε  ισχυρή βάση για τη συμφωνία σχετικά με την Ένωση των Εκκλησιών.[16]



Σε μια περίοδο που ο Ελληνισμός προσπαθεί να βρει την ταυτότητά του, οι εκφραστές της Ελληνικής διανόησης στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αι. συνετέλεσαν στην απαξίωση του Βυζαντίου καθώς έστρεψαν το ενδιαφέρον και την μελέτη στην αρχαία Ελλάδα των κλασικών χρόνων, μέσω της διαμάχης μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών εκφραστών του Διαφωτισμού.
Οι Έλληνες διαφωτιστές συνάντησαν δύο πνευματικές τάσεις εισηγμένες από την Ευρώπη, το Διαφωτισμό των κύκλων της λογιοσύνης, που πίστευε πως ο πολιτισμός έλκει την καταγωγή του στην αρχαία Ελλάδα της κλασσικής εποχής και το ρομαντισμό που στρέφεται στο αρχαίο Ελληνικό παρελθόν υπό τη μορφή του ρομαντικού νεοκλασικισμού, με φορέα τους αστούς και μεσοαστούς, δύσκολα όμως και εδώ το Βυζάντιο θα εύρισκε τη θέση του.[17] Ο θεοκρατικός χαρακτήρας και ο εναγκαλισμός της εκκλησίας και του κλήρου  με το κράτος στο Βυζάντιο, βρίσκει αντιμέτωπους τους Έλληνες διαφωτιστές, καθώς θεωρούν πως στέρησαν την ένταση ανάμεσα στο πνευματικό και το λαϊκό στοιχείο κάτι που αντίθετα στη δύση συνέβαλε στη δημιουργία δυτικοευρωπαϊκής συνείδησης.[18] Η χριστιανική κοσμοθεωρία των Βυζαντινών που αντιτίθεται στις αντιλήψεις των δυτικών φιλοσόφων του 18ου αιώνα, μαζί με την ιδέα της βυζαντινής οικουμενικότητας και τις αιτιάσεις του Νικολάου Μυστικού πως «η Δύση ανήκει στο κράτος των Ρωμαίων», εννοώντας το Βυζάντιο και του Νικηφόρου Φωκά ότι «η κυριαρχία των θαλασσών είναι δική του», δείχνουν πως Βυζαντινή εξουσία προσπάθησε να επιβληθεί στους υπολοίπους, ως θεία βούληση.[19]
Οι Φαναριώτες έμποροι και τα μέλη των Ελληνικών παροικιών στην Ευρώπη αποτελούν τους μοχλούς μετάβασης των ιδεών και των μηνυμάτων του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στον κατακτημένο από τους Οθωμανούς Ελλαδικό χώρο. Ωστόσο τα αιτήματα διαφοροποιούνται καθώς ο Ελληνικός Διαφωτισμός θέτει ως στόχο την εθνική απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό, με εργαλείο επίτευξης του στόχου αυτού την σύνδεση των Νεοελλήνων με το απώτερο αρχαίο παρελθόν τους, την ένδοξη αρχαία Ελλάδα της φιλοσοφίας και του πολιτισμού.[20] Την καλλιέργεια της αρχαιογνωσίας και την ανακάλυψη της αρχαίας Ελλάδας από τους Ευρωπαίους, ήδη από την εποχή της αναγέννησης, εκμεταλλεύονται οι φορείς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού για να μεταλαμπαδεύσουν στους υπόδουλους Έλληνες την γνώση για την ιστορία και το αρχαίο παρελθόν τους με στόχο την αφύπνιση ή τη δημιουργία εθνικής συνείδησης.[21] Η απόπειρα να αναβιώσει ο Ελληνισμός ως έθνος-κράτος βασίστηκε στη θεωρία της «μετακένωσης» του Αδαμάντιου Κοραή, η οποία έλεγε πως αν οι «Ελληνόφωνοι Γραικοί» του βαλκανικού νότου ήθελαν να ξαναβρούν την ελληνικότητά τους όφειλαν πρώτα να ασπαστούν το δυτικό πολιτισμό, εφόσον η «δύση είναι η κιβωτός της αυθεντικής ελληνικότητας».[22] Ο Κοραής ανέφερε πως κατά τον 12ο αι. οι Έλληνες στέναζαν κάτω από την πίεση των Βυζαντινών αυτοκρατόρων που τους αποκαλεί «Γραικορωμαίους τυράννους» και βαρβάρους, που ζουν πλούσια και αβασάνιστα σε βάρος του λαού, θεωρώντας χρέος των διαφωτιστών να μην επιτρέψουν την επιστροφή στο «Βυζαντινισμό» αλλά να μιμηθούν την «φωτισμένη» Ευρώπη.[23]
Η αποκατάσταση της Ελληνικής ιστοριογραφίας με το Βυζάντιο αρχίζει στα μέσα του 19ου αι. από τους Σκαρλάτο Βυζάντιο, Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο και Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, καθώς ο τελευταίος αναγνωρίζει ως άμεσους προγόνους των Νεοελλήνων τους Βυζαντινούς.[24]



Κατά κοινή ομολογία, τα αίτια του χάσματος και στη συνέχεια του σχίσματος ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, την εποχή του Βυζαντίου, είχαν βαθιά πολιτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Το «παπικό πρωτείο» και η προσπάθεια επιβολής της επιρροής του πάπα σ’ ολόκληρο το χριστιανικό κόσμο από τη μια και οι δογματικές διαφορές ανάμεσα στις δύο εκκλησίες, αποτελούσαν την αφορμή για την εκδήλωση σοβαρότερων διαφορών, που είχαν τις ρίζες τους κυρίως στην διαφορετική τους κουλτούρα, αλλά και σε ποικιλόμορφα συμφέροντα.
Οι Λατίνοι και οι υπόλοιποι Δυτικοί εποφθαλμιούν την αίγλη και τον πλούτο της Κωνσταντινούπολης και της αυτοκρατορικής αυλής, την οικονομική ευμάρεια της μεσαίας τάξης και των εμπόρων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, την επιρροή της στην Μέση Ανατολή και σε μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου.
Επιπλέον το συναίσθημα της μειονεξίας των Ευρωπαίων έναντι των Ελλήνων, της τεράστιας, λαμπρής ιστορικής και πολιτισμικής τους κληρονομιάς, γινόταν ολοένα και μεγαλύτερο εμπόδιο στην αποδοχή της συμβολής του Βυζαντίου στο πολιτικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι για μια περίπου χιλιετία.
Οι Δυτικοί οικειοποιούνται τρόπον τινά το αρχαίο κλασικό, ένδοξο παρελθόν των Ελλήνων, συνεπικουρούμενοι μάλιστα από Έλληνες διανοούμενους όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, απορρίπτοντας μετά βδελυγμίας τη Βυζαντινή ιδεολογία και κοσμοθεωρία η οποία βρισκόταν σε πλήρη αντίθεση με τα πιστεύω του Διαφωτισμού.
Σήμερα, η διάρκειας δέκα αιώνων ιστορία του Βυζαντίου, παρ’ όλα τα σκοτεινά της σημεία, δεν έχει ανάγκη υπερασπιστών, καθώς έχει μελετηθεί αρκετά και έχει δώσει πολλαπλά στοιχεία για το βάθος και την αξία της.

• Άνγκολντ Μάικλ, «Το Βυζάντιο τις παραμονές της Άλωσης», στο «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς», Τομές και συνέχεια, μετάφραση: Ανδρέας Παππάς, εκδ. Κριτική, Αθήνα, 2013.
• Βακαλόπουλος Απόστολος Ε., Ο χαρακτήρας των Ελλήνων: Ανιχνεύοντας την εθνική μας ταυτότητα: Έρευνα, πορίσματα, διδάγματα, Τυπ. Αλτιντζή, Θεσσαλονίκη 1983.
• Γιανναράς Χρήστος, Έξι φιλοσοφικές ζωγραφιές, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, Α' Έκδοση: 2011.
• Γιαννόπουλος Ιω., Κατσιαμπούρα Γ., Κουκουζέλη Α., Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, τόμος Β΄: Σημαντικοί Σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού, ΕΑΠ, Πάτρα, 2000.
• Γλυκατζή–Αρβελέρ Ελένη, Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μτφρ. Τούλας Δρακοπούλου, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2003.
• Γουναρίδης Πάρις, «Η εικόνα των Λατίνων την εποχή των Κομνηνών», Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Σύμμεικτα 9, Αθήνα, 1994.
• Δημητρακόπουλος Φώτης, Βυζάντιο και Νεοελληνική Διανόηση στα μέσα του δεκάτου ενάτου αιώνος, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1996.
• Λιουτπράνδος της Κρεμώνας, Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη του Νικηφόρου Φωκά, μετάφραση: Δημήτρης Δεληολάνης, Στοχαστής, 1997.
• Roth Karl, Ιστορία του Βυζαντινού Πολιτισμού, μεταφρ. Ν. Σβορώνος, Εκδ.Οίκος: Αετός, Αθήνα 1949.
• Hinterberger M., Από το ορθόδοξο Βυζάντιο στην καθολική Δύση. Τέσσερις διαφορετικοί δρόμοι, στο: Ε. Γραμματικοπούλου (επιμ.), στο «Το Βυζάντιο και οι απαρχές της Ευρώπης». Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα, 2004. 
• Cyril Mango (επιμ), Ιστορία του Βυζαντίου, μτφρ. Όλγα Καραγιώργου, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2006

[1] Roth Karl, Ιστορία του Βυζαντινού Πολιτισμού, μεταφρ. Ν. Σβορώνος, Εκδ.Οίκος: Αετός, Αθήνα 1949, σελ. 69

[2] Γιαννόπουλος Ιω., Κατσιαμπούρα Γ., Κουκουζέλη Α., Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, τόμος Β΄: Σημαντικοί Σταθμοί του Ελληνικού Πολιτισμού, ΕΑΠ, Πάτρα, 2000, σ. 291.

[3] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 291-292.

[4] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 292.

[5] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 292.

[6] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 292.

[7] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 292-293.

[8] Γουναρίδης Πάρις, «Η εικόνα των Λατίνων την εποχή των Κομνηνών», Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Σύμμεικτα 9, Αθήνα, 1994, σελ. 160.

[9] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 258.

[10] Hinterberger M., Από το ορθόδοξο Βυζάντιο στην καθολική Δύση. Τέσσερις διαφορετικοί δρόμοι, στο: Ε. Γραμματικοπούλου (επιμ.), στο «Το Βυζάντιο και οι απαρχές της Ευρώπης». Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα, 2004, σελ. 74.

[11] Γουναρίδης Πάρις, ό.π., σελ. 171.

[12] Γουναρίδης Πάρις, ό.π., σελ. 166.

[13] Λιουτπράνδος της Κρεμώνας, Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη του Νικηφόρου Φωκά, μετάφραση: Δημήτρης Δεληολάνης, Στοχαστής, 1997, σελ. 26.

[14] Λιουτπράνδος της Κρεμώνας, ό.π., σελ. 26.

[15] Βακαλόπουλος Απόστολος Ε., Ο χαρακτήρας των Ελλήνων: Ανιχνεύοντας την εθνική μας ταυτότητα: Έρευνα, πορίσματα, διδάγματα, Τυπ. Αλτιντζή, Θεσσαλονίκη 1983, σελ. 74.

[16] Άνγκολντ Μάικλ, «Το Βυζάντιο τις παραμονές της Άλωσης», στο «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς», Τομές και συνέχεια, μετάφραση: Ανδρέας Παππάς, εκδ. Κριτική, Αθήνα, 2013.

[17] Δημητρακόπουλος Φώτης, Βυζάντιο και Νεοελληνική Διανόηση στα μέσα του δεκάτου ενάτου αιώνος, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1996, σελ.29-30.

[18] Cyril Mango (επιμ), Ιστορία του Βυζαντίου, μτφρ. Όλγα Καραγιώργου, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2006, σελ.38.

[19] Γλυκατζή–Αρβελέρ Ελένη, Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μτφρ. Τούλας Δρακοπούλου, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2003, σελ.53-54.

[20] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 421.

[21] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 421.

[22] Γιανναράς Χρήστος, Έξι φιλοσοφικές ζωγραφιές, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, Α' Έκδοση: 2011, σελ.

[23] Δημητρακόπουλος Φώτης, ό.π., σελ.37.

[24] Γιαννόπουλος Ιω., ό.π., σελ. 252.

Δημήτρης Β. Καρέλης

---

Ο λαγός με τη… γραβάτα!!!

Ιχνηλατεί ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Είναι γνωστό πως οι κυνηγοί είναι τουλάχιστον… παρεξηγημένοι, όσον αφορά τις διάφορες ιστορίες που διηγούνται στις παρέες τους και το κατά πόσον αυτές είναι κοντά στην αλήθεια ή όχι …
Όμως, θα τολμήσω να το πω, μερικές φορές αυτά που βλέπουμε εμείς οι κυνηγοί στο βουνό και στα κυνηγοτόπια είναι, πέραν πάσης αμφιβολίας, από περίεργα μέχρι απίστευτα.
Θυμήθηκα πρόσφατα μια ιστορία που διάβασα κάποτε σ’ ένα κυνηγετικό περιοδικό και θα σας τη διηγηθώ όπως τη θυμάμαι πολλά – πολλά χρόνια μετά.
Μια ιστορία για το πάθημα ενός συναδέλφου κυνηγού που σίγουρα σήμερα δεν θα θέλει να θυμάται.
Ήταν λοιπόν σε ένα γάμο μια παρέα λαγοκυνηγών που, όπως όλοι ξέρουμε, δεν σταματούσε να καυχιέται για τις επιδόσεις της. Όλοι είχαν να πουν και μια περιπέτεια από τα… ηράκλεια κατορθώματά τους!!!
Ξεκίνησαν λοιπόν ο καθένας να λέει την ιστορία του, πως ο Γκέκας έπιασε το λαγό στο γιατάκι του, πως ο άλλος μια μέρα πήρε τέσσερις λαγούς με… τρία φυσίγγια, πως ο τρίτος (και μη το γελάτε είναι αλήθεια!!!) έριξε με μονόκαννο… έντεκα τουφεκιές σ’ ένα λαγό κι άλλα τέτοια…
Τελευταίος λοιπόν έμεινε ο Μπάμπης που αμίλητος άκουγε τις απίστευτες ιστορίες των συναδέλφων του κυνηγών αλλά δεν τολμούσε να πει τη δικιά του. Πέσανε λοιπόν όλοι πάνω του, καθώς δεν φημιζόταν και για τις επιδώσεις του, να τους πει κι αυτός κάποιο από τα ανδραγαθήματά του!!!
Ο ίδιος βρέθηκε σε δύσκολη θέση καθώς οι άλλοι τον δούλευαν ως συνήθως και τότε του ήρθε η φαεινή ιδέα!!!
-Ρε σεις, θέλετε να πάω τώρα αμέσως με το κουστούμι να σας φέρω ένα λαγό; Τους λέει, σίγουρος πως αυτό που τους είπε θα το κάνει, αφού για καλή του τύχη στο σπίτι είχε ένα λαγό στο κλουβί!!!
Με μια φωνή όλοι συμφώνησαν καθώς ήταν σίγουροι πως η καζούρα θα συνεχιστεί και ο δικός σου, μια και δυο, φεύγει για το σπίτι να πάρει τα φυσεκλίκια του και να τους φέρει το πολυπόθητο θήραμα.
Όταν έφτασε στο σπίτι του σκέφθηκε πως θα ήταν χειρότερα αν απλώς τους πήγαινε  ένα λαγό ζωντανό και δεν χάνει καιρό, βάζει το λαγό, με κόπο είναι η αλήθεια, σ’ ένα ταγάρι και φεύγει για το διπλανό λόφο όπου θα… εκτελούσε το θήραμά του!
Φθάνοντας σε λίγα λεπτά διαπιστώνει πως δεν έχει με τι να δέσει το ζωντανό και χωρίς να χάσει καιρό βγάζει την εμπριμέ χαρακτηριστική γραβάτα του και προσπαθεί να τον δέσει σ’ ένα πουρνάρι.
Ο λαγός αντιστέκεται σθεναρά και όταν αυτός καταφέρνει να τον δέσει, μέχρι να πάρει το όπλο του ο λαγός λύνεται και με τη γραβάτα στο λαιμό φεύγει σφαίρα προς την κοντινότερη πουρναριά!!!
Μάταια ο Μπάμπης, πιωμένος καθώς ήταν, του αδειάζει το δίκαννο χωρίς να το πετύχει ούτε σκάγι!!!
Πικραμένος,  απογοητευμένος και μαραμένος γυρνά στο σπίτι του και ούτε λόγος να ξαναγυρίσει στο γλέντι….
Όμως  η ατυχία του δεν σταμάτησε εδώ. Λίγες μέρες μετά το γάμο,  την επόμενη Τετάρτη που είχε και πάλι λαγοκυνήγι, κάποιος από την παρέα περνώντας από το λοφάκι σήκωσε ένα λαγό. Περιμένοντας στο καρτέρι με τα σκυλιά να κλαφουνίζουν, βλέπει με τεράστια έκπληξη ένα λαγό με… γραβάτα να έρχεται κατά πάνω του!!!
Του ρίχνει λοιπόν και το θήραμα πέφτει αμέσως μπροστά του. Μια δεύτερη έκπληξη όμως τον περιμένει καθώς περιεργάζεται τον… γραβατωμένο λαγό!!!
Η γνωστή σ’ όλους στο χωριό, εμπριμέ γραβάτα του φίλου του Μπάμπη!!!
Όπως καταλαβαίνετε όλοι γελούν ακόμα στο χωριό αυτό κι ο Μπάμπης, φευγάτος πια, πιθανότατα απαρνήθηκε μια για πάντα το αγαπημένο του άθλημα…

Δημήτρης Β. Καρέλης

Ο «βασιλιάς» REX: Το αγαπημένο μου πόιντερ…

Ιχνογραφεί ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Είναι γνωστό πως ο σκύλος είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου, όμως το δέσιμο του κυνηγού με το σκύλο του είναι κάτι ιδιαίτερο και εξαιρετικό.

Ήταν μια δύσκολη κυνηγετική περίοδος για μένα, καθώς μου είχαν κλέψει από το σπίτι και το βουνό τα αγαπημένα μου λαγόσκυλα και  βρισκόμουν ένα βήμα πριν την εγκατάλειψη του αγαπημένου μου σπορ.
Τα σκυλιά που ο ίδιος μεγάλωσα, εκπαίδευσα στους κυνηγότοπους και τελικά έφτασαν  σε ένα επίπεδο που δεν με απογοήτευαν ποτέ, έπεσαν θύματα κλοπής από ασυνείδητους.
Όμως μετά από ένα μεγάλο διάστημα κυνηγετικής απραξίας, έπεσε στα χέρια μου, με περίεργο τρόπο είναι η αλήθεια,  ένας από τους καλύτερους συντρόφους μου στο κυνήγι και μάλιστα μια ράτσα που ως τότε δεν είχα ποτέ συμπαθήσει, ένα πόιντερ, ο Ρεξ.
Ο πατέρας μου ο κυρ-Βασίλης ανακάλυψε στα τσαντίρια των τσιγγάνων που ερχόντουσαν στο χωριό για να δουλέψουν σε καλοκαιρινές εργασίες, ένα εξαιρετικά όμορφο σκύλο, εμφανώς καθαρόαιμο, με όλα τα γνήσια χαρακτηριστικά του πόιντερ!
Ξέροντας την αγάπη μου για τα καθαρόαιμα σκυλιά, ζήτησε από τον «ιδιοκτήτη» του σκύλου να τον ανταλλάξουμε με ένα ημίαιμο, αμφιβόλου ποιότητας σκύλο που είχαμε  και που συν τοις άλλοις, έπασχε από κροτοφοβία!
Ο ιδιοκτήτης πείσθηκε για την ανταλλαγή όταν τον διαβεβαιώσαμε πως το σκυλί που θα έπαιρνε ήταν άριστο στο κυνήγι του… σκαντζόχοιρου, αλλά σε μας ήταν άχρηστο εφόσον δεν είχαμε επιδοθεί ακόμη στο… ευγενές αυτό σπορ!!!
Έφυγε μάλιστα άρον-άρον από τον καταυλισμό μην το… μετανιώσουμε και του ζητήσουμε πίσω το… τεφαρίκι!!!
Όμως τελικά τεφαρίκι αποδείχθηκε το νέο μου απόκτημα ο Ρεξ!!! Από τις πρώτες εξόδους κι εφόσον είχαμε γνωριστεί καλά, έδειξε τα προσόντα του, καθώς ήταν μέσα του Οκτώβρη και οι πρώτες μακρυμύτες «βασίλισσες» του βουνού είχαν ήδη καταφθάσει.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη του επαφή με τη δυνατή μυρωδιά της μπεκάτσας που τελικά φέρμαρε σ’ ένα ρεματάκι στο Καλαμάκι Λαμίας. Κοκαλωμένος και με σταθερότατη φόρμα ο Ρεξ με περίμενε να πλησιάσω ώστε να έχω καλό οπτικό πεδίο και τελικά έφερε στο σακίδιο το πρώτο του θήραμα!
Από τότε έτρεμε ολόκληρος κάθε φορά που οσμιζόταν το πολυπόθητο φτερωτό θήραμα, είτε ήταν ορτύκι, μπεκάτσα ή πέρδικα.
Περάσαμε από τότε μαζί πέντε εξαιρετικά κυνηγετικά χρόνια, με φέρμες, απόρτ, κι ασύλληπτους αριθμούς σε φτερωτά θηράματα, ιδίως στις μπεκάτσες όπου ο «Βασιλιάς» (REX), είχε αποκτήσει τον τίτλο του διδάκτορα!
Γυρίσαμε μαζί ολόκληρη τη Στερεά και όχι μόνο, γευτήκαμε  κυνήγια και θηράματα που δύσκολα κάποιοι κυνηγοί έχουν την ευτυχία να χαρούν και μ’ έκανε ν’ αγαπήσω το κυνήγι των φτερωτών, αλλά και ν’ αποκτήσω ιδιαίτερη αδυναμία στα πόιντερ!
Δυστυχώς όμως τα καλά δεν κρατούν αιώνια κι ο αγαπημένος μου φίλος και πιστός σύντροφος χάθηκε από μια σπάνια αρρώστια των νεφρών, κάτι που όπως είπε ο κτηνίατρος, επιδεινώθηκε από το ακούραστο και ασταμάτητο πάθος του για το φτερωτό θήραμα και το κυνήγι…
Όμως ποτέ δεν ξέχασα, ακόμη κι όταν αργότερα ξαναγύρισα στο αγαπημένο μου λαγοκυνήγι, ποτέ δεν έπαψα να πηγαίνω στα ρέματα και στα πυκνά, για ν’ ακούσω το «γλυκό» φτερούγισμα της «βελουδομάτας» και να θυμηθώ τις φέρμες και τα απόρτ του αγαπημένου μου φίλου, του «Βασιλιά» Ρεξ!

Δημήτρης Β. Καρέλης
dk@lamiatimes.gr

Οι πιο παλιές δημοσιευμένες φωτογραφίες του Δομοκού!
Ιχνογραφεί ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Ίσως οι πιο παλιές δημοσιευμένες φωτογραφίες του Δομοκού είναι οι φωτογραφίες που παρουσιάζουμε σήμερα. Απεικονίζουν την πόλη του Δομοκού κατά τη διάρκεια του «ατυχούς» πολέμου του 1897 και συγκεκριμένα την 17η Μαΐου του ίδιου έτους.
Οι φωτογραφίες είναι του Γάλλου καλλιτέχνη Λουί Ρεμί Σαμπατιέρ (Louis Rémy Sabattier, 1863-1935), γνωστός για τη δουλειά του για το περιοδικό «L 'Illustration» για μια περίοδο σαράντα χρόνων και για τις απεικονίσεις των πρώτων ημερών της αυτοκίνησης. 

Οι φωτογραφίες δημοσιεύθηκαν στο εξώφυλλο και στη σελίδα 420 του Σαββατιάτικου φύλλου της 29ης Μαΐου 1897 του γαλλικού περιοδικού «L'Illustration».
Το περιοδικό «L'Illustration» («Η εικονογράφηση») ήταν εβδομαδιαίο εικονογραφημένο περιοδικό, στη γαλλική γλώσσα, που εκδιδόταν στο Παρίσι από το 1843 μέχρι το 1944.
Το συγκεκριμένο φύλλο της εφημερίδας έχει παραχωρηθεί στο Δήμο Δομοκού από εξαίρετο επιστήμονα συντοπίτη μας, με την ελπίδα να προστατευθεί και να αξιοποιηθεί περαιτέρω. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Δομοκού οφείλουν να ανταποκριθούν και να αποδώσουν τα δέοντα.

Φωτό 3: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. - Μάχη του Δομοκού.
Ο διάδοχος, πρίγκιπας Νικόλαος παρακολουθεί τη μάχη από το μπαλκόνι ενός σπιτιού στο χωριό. - Φωτογραφία Sabattier - Βλέπε άρθρο σελίδα 419. (πρωτότυπος τίτλος: LA GUERRE TURCO – GRECQUE . – Bataille de Domokho. La diadoque et la prince Nikolas, assistant à la bataille du balcon d’ un maison du village. – Photographie Sabattier – Voir Particle, page 419.).

Για την Τρίτη εικόνα είναι πιθανό να πρόκειται για σκίτσο του Λουί Σαμπατιέρ κι όχι για φωτογραφία όπως αναφέρεται, ίσως πάλι να μιλάμε για «ρετουσαρισμένη» φωτογραφία, επεξεργασμένη με τα πενιχρά μέσα της εποχής.

Υ.Γ. 1: Οι τυχόν διαφορές στις ημερομηνίες του πολέμου οφείλονται στη διαφορά μεταξύ  παλαιού «Ιουλιανού» και νέου «Γρηγοριανού» ημερολογίου).

Υ.Γ. 2: Οι φωτογραφίες «αλιεύθηκαν» από τα αρχεία του περιοδικού κι όχι από το Δήμο Δομοκού.

«Είχαμε ποτέ βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα;»

Ιχνογραφεί ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Θυμώνω πάντα όταν ακούω την μόνιμη επωδό των συζητήσεων στα τελευταία χρόνια της κρίσης και της παρακμής: «Πώς να μην φτάσουμε εδώ αφού σαν χώρα δεν παράγουμε τίποτα;». Θυμώνω γιατί διερωτώμαι, ρητορικά: Ήταν πάντοτε έτσι η, πάλαι ποτέ (;), περήφανη τούτη χώρα; Για πολλούς η απάντηση είναι αυτόματη και αυτονόητη: ΟΧΙ δεν ήμασταν πάντα έτσι, αντιπαραγωγικοί και μοιρολάτρες.
Από τις πρώτες ακόμη δεκαετίες της βιομηχανικής επανάστασης, κατά τα τέλη του 19ου αι. στην Ευρώπη και την Αμερική, σχεδόν ταυτόχρονα ξεκινούν και στην Ελλάδα, παρά τις διοικητικές και πολιτικές αγκυλώσεις της εποχής, να δημιουργούνται και εν τέλει να μεγαλουργούν βιομηχανίες που παρήγαγαν από οικιακές συσκευές μέχρι πετρελαιοκινητήρες, αυτοκίνητα, τρακτέρ, αμαξώματα μεγάλων οχημάτων και μύρια όσα ακόμη βιομηχανικά προϊόντα. 
Δεν είναι στόχος μου να κάμω εδώ μια πλήρη ιστορική αναδρομή σε τούτο το μεγάλο ζήτημα, τ’ αναφέρω όμως για να κεντρίσω το ενδιαφέρον για μια απλή, διαδικτυακή έστω, έρευνα.
Το 1865 ιδρύεται η εταιρεία ΠΙΤΣΟΣ Α.Ε. από την ομώνυμη οικογένεια για την παραγωγή μικρών οικιακών συσκευών και συσκευών πετρελαίου. Το 1959 κατασκευάζει θερμάστρες πετρελαίου και από το 1968 ασπρόμαυρες τηλεοράσεις. Το 1977 η ΠΙΣΤΟΣ εξαγοράζεται από την Bosch-Siemens Hausgeräte GmbH.
Η ελληνική εταιρία κατασκευής οικιακών συσκευών ΙΖΟΛΑ, του Θηβαίου επιχειρηματία Παναγιώτη Δράκου που ιδρύθηκε το 1930 από Μικρασιάτες πρόσφυγες, παρουσίασε το 1951 την πρώτη κουζίνα Ελληνικής κατασκευής και ένα χρόνο μετά το πρώτο ψυγείο Ελληνικής κατασκευής. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 η ΙΖΟΛΑ κατέλαβε την πρώτη θέση στις πωλήσεις ηλεκτρικών συσκευών. Τα προβλήματα ξεκινούν το 1977 και η ένταξή της το 1986 στον ΟΑΕ την κατατάσσει επισήμως στις προβληματικές επιχειρήσεις.
Η εταιρία ΠΥΡΚΑΛ, αρχικά «Ελληνικόν Πυριτιδοποιείον Α.Ε.», ιδρύθηκε στα 1874 και έκτοτε αποτέλεσε διαρκώς τον κύριο προμηθευτή πυρομαχικών των Ελληνικών Eνόπλων Δυνάμεων, ενώ σημαντικότατες ήταν ανέκαθεν και οι εξαγωγές των προϊόντων της σε όλο τον κόσμο, ακόμη και στην εμπόλεμη Ισπανία κατά τον εμφύλιο πόλεμο του 1936-1939.

Η οικογένεια Φωστηρόπουλου ίδρυσε το 1958 την μεγάλη βιομηχανία αμαξωμάτων οχημάτων και ολοκληρωμένων οχημάτων (λεωφορείων), τη βασίλισσα ελληνικής αμαξοποιΐας ΒΙΑΜΑΧ, εταιρία που παρήγαγε συνολικά χιλιάδες οχήματα με σημαντικές εξαγωγές. Η ΒΙΑΜΑΞ διέκοψε κάθε παραγωγική δραστηριότητα το 1984 αφού είχαν αρχίσει να τη διαλύουν από το 1976 τα σωματεία και η κυβέρνηση, με τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό της να μεταναστεύει στην Τουρκία...
Ο όμιλος επιχειρήσεων των αδελφών Σαρακάκη ήταν ένας από τους δύο μεγάλους κατασκευαστές λεωφορείων, φορτηγών κ.λπ. οχημάτων. Η εταιρεία ξεκίνησε από την Θεσσαλονίκη το 1923 ως εισαγωγέας οχημάτων και ανταλλακτικών και το 1974 κατασκευάζει το πρώτο χωρίς σασί λεοφωρείο το SBAV φτάνοντας μετά από συνεχείς αναβαθμίσεις στο SBAV 90 το 1990.

Η εταιρία ΜΕΒΕΑ ιδρύθηκε το 1960 ως διάδοχο σχήμα εταιριών των Τσιμωνίδη-Βιττώρια, οι οποίες παρήγαγαν μοτοποδήλατα από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Η εταιρία έγινε γνωστή για μια σειρά ελαφρών οχημάτων που παρήγαγε για δύο δεκαετίες, όπως μοτοποδήλατα, τρίκυκλα φορτηγά, επιβατικά αυτοκίνητα, ποδήλατα, αγροτικά μηχανήματα και κινητήρες μοτοποδηλάτων, με πιο σημαντικό ίσως προϊόν της το τζιπάκι Fox του 1979.
«Θρυλικά» είναι πλέον για την ελληνική ύπαιθρο τα αντλητικά συγκροτήματα βασισμένα στους εξαιρετικούς ντιζελοκινητήρες «Μαλκότση». Ο Μικρασιάτης  μηχανολόγος μηχανικός Σωκράτης Μαλκότσης ξεκίνησε το 1951 την παραγωγή του γνωστού στους παλαιότερους αγρότες μονοκύλινδρου, κατακόρυφου, υδρόψυκτου πετρελαιοκινητήρα, ισχύος 10-12 ίππων, ο οποίος σε πολλές περιοχές τις χώρας μας εξακολουθεί να λειτουργεί παραγωγικά, ως σήμερα. Ως το 1961 ο Μαλκότσης είχε τελειοποιήσει επίσης το πραγματικά ανταγωνιστικό ομώνυμο τρακτέρ του, το οποίο όμως δεν μπήκε ποτέ σε γραμμή μαζικής παραγωγής, χάρη -μαντέψτε- στις κρατικές και πολιτικές αγκυλώσεις…
Μια ακόμη ιστορία με το ίδιο τραγικό αποτέλεσμα για τους επιχειρηματίες, αλλά κυρίως για τη χώρα μας, είναι εκείνη των αδελφών Κοντογούρη. Έχοντας τεχνογνωσία από την Γερμανία ιδρύουν το 1961 στη Θεσσαλονίκη την εταιρεία FARCO και ξεκινούν την παραγωγή του FARMOBIL, ενός οχήματος πολλαπλών χρήσεων με κινητήρα BMW 700 cc, με το εγχείρημα να οδηγείτε σε ναυάγιο εξαιτίας της έλλειψης υποστήριξης από το ελληνικό κράτος. Η πώληση της πατέντας στην Chrysler δεν παίρνει «έγκριση τύπου» για το συγκεκριμένο μοντέλο, γεγονός που ανάγκασε την Chrysler να εγκαταλείψει την χώρα μας… Το 1972 ο κ. Κοντογούρης ιδρύει την εταιρεία NAMCO (National Motor Company of Greece) και λίγο αργότερα παρουσιάζει το Pony στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με τη Citroën. Το θρυλικό NAMCO Pony-Citroën (1972-1983) παρήχθη σε 18.000 αυτοκίνητα με ποσοστό εγχώριας κατασκευής 67% στο εργοστάσιο της Θεσσαλονίκης, με εξαγωγές σε 14 χώρες! Μαντέψτε όμως και πάλι: Η τεράστια επένδυση με προοπτική παραγωγής και εξαγωγής 20.000 αυτοκινήτων Pony ετησίως για τα επόμενα 10 χρόνια, με σκοπό την εξαγωγή στις Η.Π.Α. δε προχώρησε χάρη στις εσωτερικές έριδες και μεγαλο-μικροσυμφέροντα. Ελάχιστα αυτοκίνητα παρήχθησαν ως το 1992…
Το 1976 η οικογένεια Θεοχαράκη ίδρυσε την ΤΕΟΚΑΡ Ε.Π.Ε και επεξέτεινε τις δραστηριότητές της στην παραγωγή οχημάτων. Αρχικά κατασκεύαζαν σε μονάδα στο Αιγάλεω, τις κιβωτάμαξες των ελαφρών φορτηγών Datsun Pick-Up. Το 1978 ξεκίνησαν τα σχέδια για την ανέγερση μεγάλης μονάδας συναρμολόγησης στον Βόλο και η ΤΕΟΚΑΡ Ε.Π.Ε. μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία. Η συναρμολόγηση των αυτοκινήτων ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1980 με το ελαφρύ φορτηγό Datsun Pick Up 1600, χωρητικότητας ενός τόνου, ενώ σύντομα ακολούθησε το επιβατηγό Datsun Cherry σε δύο εκδοχές: η μία με μηχανή 1.000 κ.εκ. και η άλλη με μηχανή 1.200 κ.εκ. H ΤΕΟΚΑΡ, κατά τις εκτιμήσεις της Nissan Ιαπωνίας, βρισκόταν στην πρώτη θέση μεταξύ όλων των μονάδων συναρμολόγησης που λειτουργούσαν παγκοσμίως με το όνομα της Nissan και αποτελούσε το πρότυπο. Επανειλημμένα η Nissan έστειλε σε αυτήν τεχνικούς άλλων χωρών για εκπαίδευση. Η παρεμβατική πολιτική που ακολουθήθηκε στον τομέα της βιομηχανίας τη δεκαετία του ’80, σε συνδυασμό με το ασύμφορο φορολογικό καθεστώς και παράλογες απαιτήσεις από την πλευρά της κυβέρνησης αποτέλεσε την ουσιαστική ταφόπλακα του εγχειρήματος.
Το FIAT Amico 127 ήταν προϊόν του Ιταλικού εργοστασίου Fissore και η κατασκευή του στην Ελλάδα ξεκίνησε με συναρμολόγηση και σταδιακή αύξηση της προστιθέμενης αξίας που έφτασε το 50% και σύντομα κατέκτησε σημαντικό μερίδιο της Ελληνικής αγοράς, ενώ στο εργοστάσιο της Θήβας το 1978 εργαζόταν 120 άτομα.
Το Daihatsu Zebra προϊόν της εταιρίας AUTOMECCANICA Α.Ε. κατασκευαζόταν πλήρως στην Ελλάδα από το 1981 έως το 1985 με σχέδια του Ιταλού σχεδιαστή Fissore.
Η εταιρεία MAVA Α.Ε. εισαγωγέας των αυτοκινήτων Renault, απεφάσισε το 1979 να κατασκευάσει ένα αυτοκίνητο πολλαπλής χρήσης σε σχέδια  του Γιώργου Μιχαήλ, με την ονομασία Renault Farma, το οποίο αν και υπήρξε εμπορικά επιτυχημένο στην ελληνική αγορά, έπεσε και αυτό θύμα της φορολογικής μεταρρύθμισης του 1985, που εξίσωνε ουσιαστικά τη φορολογία των ελαφρών επαγγελματικών οχημάτων με αυτή των υπολοίπων επιβατικών.
Δεκάδες είναι ακόμη τα παραδείγματα εταιριών και ανθρώπων που προσπάθησαν να εισχωρήσουν στο χώρο της βαριάς βιομηχανίας, έβρισκαν όμως συνήθως την πόρτα του κράτους και των πολιτικών κλειστή.
Σήμερα εισάγουμε ακόμη και… οδοντογλυφίδες, λες και δεν ήταν ικανοί να καλύψουν τη ζήτηση οι κατασκευαστές των οδοντογλυφίδων «Τίγρις», «Ελέφας», «Ρήγας» και πολλών άλλων κατά τη δεκαετία του 1970.
Τα παραπάνω λίγα αλλά απτά παραδείγματα αποδεικνύουν πως δεν είναι αβάσιμος ο θυμός μου για δήθεν ανύπαρκτη παραγωγικότητα στην Ελλάδα του παρελθόντος, δυστυχώς όμως αυτό δεν ισχύει για τούτη του παρόντος, πολύ πιθανόν και του μέλλοντος.
Η Ελλάδα και η πολιτικοί των τελευταίων σαράντα χρόνων έβαλαν η ίδιοι ταφόπλακα στην ανάπτυξή της, στηρίζοντας από μικρά συντεχνιακά ή τοπικιστικά, ως μεγάλα ντόπια και ξένα οικονομικά συμφέροντα.
Η αφύπνιση όμως όλων μας πιθανότατα άργησε πάρα πολύ. Το στελεχιακό δυναμικό και τα νέα εργατικά χέρια εγκαταλείπουν τη χώρα στα οικονομικά και κοινωνικά της ερείπια, αναζητώντας νέους «παραδείσους», ως νεόκοποι «γκασταρμπάιτερ», «φιλοξενούμενοι εργάτες» των …«φιλεύσπλαχνων» και «πονόψυχων» ευρωπαίων «εταίρων» μας.
Οψόμεθα λοιπόν, περισσότερο λυπημένοι, παρά πια θυμωμένοι.

Δημήτρης Β. Καρέλης