Dimitris Karelis: Άρθρα

Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Άρθρα. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Οθωμανικό Μνημείο Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897 στο Δομοκό Φθιώτιδας (τουρκ. Dömeke Şühedâ Anıtı / Türk Şehitliği).

Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Στη βόρεια Φθιώτιδα, Δυτικά του Δομοκού, στην πλαγιά του λόφου προς το πεδίο της μάχης του Δομοκού, βρίσκεται το Οθωμανικό Μνημείο Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897.

Το μνημείο είναι ένας πυραμιδοειδής τύμβος ή οβελίσκος από ασβεστόλιθο, τυπικού ύφους των ύστερων οθωμανικών και πρώιμων δημοκρατικών ταφικών μνημείων (τέλος 19^ου αιώνα), και εντάσσεται στον τύπο “şehitlik anıtı” (μνημείο μαρτύρων). Τα μνημεία αυτού του τύπου δεν αναγειρόταν απαραίτητα πάνω σε μαζικό τάφο, αλλά στο πεδίο της μάχης ως σημείο τιμής των πεσόντων.

Πρόκειται για πέτρινη κατασκευή, ύψους περίπου 2,5 μ., σήμερα. Πληροφορίες από την εποχή της ανέγερσής του αναφέρουν ότι είχε ύψος πέντε μέτρα περίπου, πιθανώς ωστόσο, ο χώρος να έχει καλυφθεί από προσχώσεις γαιών, λόγω της κλίσης του πρανούς.[1]

Το μνημείο φέρει τετράπλευρη βάση με κλιμακωτή διαμόρφωση, ενώ επάνω της ανυψώνεται οβελίσκος με καταληκτική κορυφή. Οι τέσσερις πλευρές φέρουν επιγραφές σε διαφορετικές γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά και τουρκικά με αραβική γραφή. Στα ελληνικά αναγράφει: «Οθωμανικὸν νεκροταφείον του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897». Η γραφή στα οθωμανικά τουρκικά (αραβική γραφή), αναφέρει το εξής: «Οι μάρτυρες του Δομοκού, των Οθωμανικών πολεμικών επιχειρήσεων, έτος 1313 (κατά Εγίρα = 1897 μ.Χ.) «Αλ-Φάτιχα» (δηλ. «Ανάγνωση της Φάτιχα υπέρ των ψυχών τους»).[2] Η πλευρά με λατινικούς χαρακτήρες αναγράφει στη γαλλική γλώσσα; “La mémoire des soldats Ottomans tombés a Domokos en 1897”, δηλαδή «Στη μνήμη των Οθωμανών στρατιωτών που έπεσαν στο Δομοκό το 1897».[3]

Η μορφή και η επιγραφή αντιστοιχούν σε στρατιωτικό ταφικό μνημείο (şehitlik anıtı). Το μνημείο αποτελεί σπάνιο δείγμα οθωμανικού στρατιωτικού ταφικού συμβόλου που διασώζεται σε ελληνικό έδαφος. Η χρήση της γαλλικής επιγραφής υποδηλώνει προσπάθεια διεθνούς αναγνώρισης και επικοινωνίας της οθωμανικής παρουσίας και σεβασμού προς τους νεκρούς. Η επιγραφή «El-Fâtiha» είναι τυπική επίκληση σε κάθε μουσουλμανικό ταφικό μνημείο και βεβαιώνει τον θρησκευτικό χαρακτήρα του μνημείου.

Το μνημείο σώζεται όρθιο αλλά με σημαντικές φθορές από καιρικές επιδράσεις και λειχήνες. Δεν φέρει σύγχρονη περίφραξη ή άλλα προστατευτικά μέτρα, ενώ δεν υπάρχει εμφανής επιγραφή συντήρησης ή πληροφοριακή πινακίδα από ελληνική αρχή.

Η ανέγερση του μνημείου ξεκίνησε και περαιώθηκε αμέσως μετά τη μάχη του Δομοκού (Μάιος 1897), κατά την οθωμανική κατοχή της περιοχής ή μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων και πάντως, πριν το τέλος του 1898. Μετά την οριστική αποχώρηση των Τούρκων το 1898, το μνημείο ανέλαβε επισήμως να διατηρήσει και να συντηρεί, η Ελληνική Κυβέρνηση.[4]

Στο χώρο του Οθωμανικού νεκροταφείου του Δομοκού, ετάφησαν πάνω από δύο χιλιάδες Τούρκοι στρατιωτικοί, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους είτε πεσόντες στο πεδίο της μάχης, είτε θανόντες εξ αιτίας τραυματισμών, ακόμη και όσοι πέθαναν από διάφορες ασθένειες. Στην μάχη του Δομοκού και στις πέριξ περιοχές, έχασαν τη ζωή τους περίπου δύο χιλιάδες οχτακόσιοι (2.800) Οθωμανοί στρατιωτικοί.[5]

Ιστορικό πλαίσιο

Ο «ατυχής» ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, αποτελεί μια μαύρη σελίδα στην νεότερη Ελληνική ιστορία, γι’ αυτό και έμεινε γνωστός και σαν «μαύρο 97». Ως ολέθριο αποτέλεσμα του πολέμου αυτού ήταν ο Ελληνικός στρατός να νικηθεί στα πεδία των μαχών κι ολόκληρη η Θεσσαλία, να περιέλθει, μέσα σε μια μόνο εβδομάδα, ξανά στην κυριαρχία των Τούρκων.

Οι Οθωμανοί Τούρκοι έμειναν στη Θεσσαλία από τον Απρίλιο του 1897 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1898 και έφυγαν εφόσον η πατρίδα μας υποχρεώθηκε να καταβάλει ένα υπέρογκο και δυσβάστακτο ποσό για πολεμικές αποζημιώσεις στην Τουρκία, δανειζόμενη με ειδεχθείς όρους από γαλλικές τράπεζες. Η τελευταία πράξη εκείνου του Ελληνικού δράματος, διαδραματίστηκε στην περιοχή του Δομοκού και τελείωσε με τη συνθηκολόγηση στη Λαμία. Η μάχη του Δομοκού (5/17 Μαΐου) ήταν η καθοριστική αναμέτρηση του Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897. Οι Οθωμανικές δυνάμεις υπό τον αρχηγό του Στρατού της Θεσσαλίας Ετέμ Πασά, κατέλαβαν το Δομοκό και πέτυχαν την τελική νίκη της εκστρατείας.[6]

Το Οθωμανικό αυτό μνημείο ανεγέρθηκε για να τιμήσει τους πεσόντες Οθωμανούς στρατιώτες στο πεδίο της μάχης. Ανάλογα μνημεία (με τη λέξη şühedâ) έχουν καταγραφεί σε Λάρισα, Βελεστίνο και Φάρσαλα.

Όπως αναφέρει το 1899 ο Ηλίας Οικονομόπουλος, «Τὸ μνημεῖον αὐτὸ θὰ μένῃ ὡς ἀείβιος ἔνδειξις τῆς κωμῳδίας τοῦ 1897, –θὰ γελάσῃ ὀλιγώτερον ὁ κόσμος τοῦ μέλλοντος ἂν τὴν ὀνομάσω τραγῳδίαν;»[7]...

Ωστόσο, τούτο το λησμονημένο μνημείο αποτελεί τοπόσημο μιας αλήστου μνήμης εθνικής τραγωδίας, ενός ιστορικού γεγονότος το οποίο οι δύο πλευρές του Αιγαίου επιθυμούν διακαώς να «ξεχάσουν», η καθεμιά για τους δικούς της λόγους. Εντούτοις, το Οθωμανικό Μνημείο Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897 στο Δομοκό, θα μπορούσε να αναδειχτεί και να αξιοποιηθεί από την τοπική Δημοτική αρχή, στο πλαίσιο της προβολής της ιστορικής μνήμης της ευρύτερης περιοχής, παράλληλα με την ανέγερση ενός μνημείου για τους 772 νεκρούς Έλληνες στρατιωτικούς και τους δεκάδες ηρωικούς Φιλέλληνες που έχασαν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης στον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Ο γράφων θα καταθέσει σύντομα σχετικές προτάσεις στη δημόσια σφαίρα, με σκοπό την ανάδειξη του αποσιωπημένου ή λησμονημένου εθνικού και τοπικού ιστορικού πλούτου της περιοχής του Δομοκού και της Βόρειας Φθιώτιδας.

*Δημήτρης Β. Καρέλης

Δημόσιος Ιστορικός (Master of Arts in Public History)

Πολιτισμολόγος με ειδίκευση στον Ελληνικό Πολιτισμό

Συγγραφέας - Αρθρογράφος

Πηγές / Βιβλιογραφία

· Επί τόπου επιγραφές (φωτογραφική τεκμηρίωση: [Καρέλης Δημήτριος]).

· Ελληνική βιβλιογραφία: Κ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Ζ΄, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 264–270.

· Καρέλης, Δημήτρης, Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας: Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού, Άγιος Γεώργιος, Δομοκός, 2013.

· Οικονομόπουλος, Ηλίας Ι., Λαϊκή Ιστορία του Ελληνοτουρκικού Πολέμου, από της Κρητικής επαναστάσεως του 1896-97 μέχρι της εκκενώσεως της Θεσσαλίας και των τελευταίων εν Κρήτη σφαγών (1898), εν Αθήναις έκδοσις Κεντρικού Βιβλιοπωλείου, κατά μήνα Ιανουαρίου 1899, σελ. 541-543.

· Τουρκικές πηγές: Dömeke Muharebesi (1897) – Genelkurmay Harp Tarihi Yayınları, Ankara.

· Wikipedia tr: “Dömeke Muharebesi”, “1897 Osmanlı-Yunan Harbi”.

[1] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 541.

[2] شُهَدَای دُومُكُو غَزَاتِ عِثمانیّه سنه 1313 اَلفاتِحه (Αραβική γραφή στην τουρκική γλώσσα).

[3] Η γαλλική γλώσσα χρησιμοποιείτο τότε ως διεθνής γλώσσα διπλωματίας και επιγραφών, ιδίως από το Οθωμανικό κράτος σε μνημεία εκτός μεγάλων πόλεων ή για επικοινωνία με ευρωπαϊκά κοινά.

[4] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 542.

[5] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 543.

[6] Καρέλης, 2013, σ.σ. 70-80.

[7] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 543.

*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή ή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος άρθρου με οποιονδήποτε τρόπο, ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς την προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα Δημήτρη Καρέλη. Νόμος 2121/1993 και Νόμος 3057/2002, ο οποίος ενσωμάτωσε την οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Σχέδιο του Οθωμανικού Μνημείου Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897, κατά το έτος 1899.

Πίνακας του Φάουστο Ζονάρο (Fausto Zonaro), ανάκτορο του Ντολμάμπαχτσε (Dolmabahçe Palace). Το έργο απεικονίζει νεκρούς Έλληνες στρατιώτες που βρίσκονται στο έδαφος μπροστά από Οθωμανούς στρατιώτες που επιτέθηκαν κατά τη μάχη του Δομοκού.

Η αξία της ορθής καταμέτρησης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας

Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης*

«Αν δεν μπορείτε να το μετρήσετε, δεν μπορείτε να το διαχειριστείτε» (if you can't measure it you cant manage it), υποστήριζε ο Πίτερ Ντρούκερ, (1909-2005), ο γκουρού του Μάνατζμεντ, εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Αυτή η ρήση έχει την εφαρμογή της και στην ηλεκτρική ενέργεια, καθώς είναι εξαιρετικά σημαντικό να λαμβάνονται ακριβείς μετρήσεις από τους Μετρητές Κατανάλωσης Ρεύματος, με τη μικρότερη δυνατή απόκλιση, διότι αυτό εξασφαλίζει ότι δεν πληρώνει κάποιος περισσότερα από όσο καταναλώνει.

Όταν ο Τόμας Έντισον (Thomas Alva Edison, 1847-1931) άρχισε να τροφοδοτεί με ηλεκτρικό ρεύμα στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, το 1882, χρέωνε την κάθε λάμπα που ο πελάτης είχε στο σπίτι του.

Καθώς η εμπορική χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας εξαπλώνονταν, στη δεκαετία του 1880, γινόταν ολοένα και πιο σημαντικό να βρεθεί ένας μετρητής ηλεκτρικής ενέργειας, παρόμοιος με τους τότε υπάρχοντες μετρητές αερίου, ώστε να τιμολογούνται οι πελάτες, αντί να χρεώνεται ένας σταθερός αριθμός φανών μηνιαίως.

Όπως ήταν φυσικό, ήταν πλέον πρακτικά ανεπαρκείς οι «ηλεκτρολυτικοί μετρητές» του Έντισον (1881), ο γερμανικός μετρητής υδρογόνου της Siemens-Shuckert και ο μετρητής υδραργύρου της Jena.

Μεσολάβησαν ωστόσο οι μετρητές εκκρεμών (1884) και άλλοι τύποι μετρητών, έως ότου το 1885 ο Γαλιλαίος Φερράρις (Galileo Ferraris, 1847-1897), από το Τορίνο της Ιταλίας, ερευνώντας το περιστροφικό μαγνητικό πεδίο, εφηύρε τον κινητήρα επαγωγής, ανοίγοντας το δρόμο, μαζί με Όττο Μπλάθυ (Ottó Bláthy, 1860-1939) και τον Νίκολα Τέσλα (Nikola Tesla, 1857-1943), για την ανάπτυξη του επαγωγικού μετρητή.

Επαγωγικοί μετρητές

Για τη μέτρηση της ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιούνται έκτοτε και κατά κύριο λόγο, επαγωγικοί μετρητές, οι οποίοι αποτελούνται από δυο σταθερούς ηλεκτρομαγνήτες που επενεργούν πάνω σε ένα δίσκο από αλουμίνιο. Το ρεύμα πού διατρέχει τα πηνία προκαλεί περιστροφή του δίσκου, ο όποιος μεταδίδει, δια του άξονά του, την κίνηση στο στροφόμετρο. Όσο περισσότερη είναι ή ηλεκτρική ισχύς πού απορροφά η εγκατάσταση, τόσο γρηγορότερη είναι ή περιστροφή του δίσκου.

Στα επόμενα χρόνια, επιτεύχθηκαν πολλές βελτιώσεις στους μετρητές, όπως μείωση του βάρους και των διαστάσεων, επέκταση του εύρους φορτίου, αντιστάθμιση των μεταβολών του συντελεστή ισχύος, τάσης και θερμοκρασίας, εξάλειψη της τριβής με αντικατάσταση των παλαιών ρουλεμάν με σφαιρικά και μαγνητικά, βελτιώνοντας τοιουτοτρόπως τη μακροχρόνια σταθερότητα.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα αναπτύχθηκαν και τριφασικοί επαγωγικοί μετρητές.

Ο μετρητής ηλεκτρικής ενέργειας ή γνώμων, χρησιμοποιείται για τη μέτρηση τής ηλεκτρικής ενέργειας πού απορροφά μία δεδομένη εγκατάσταση και η ορθή λειτουργία του είναι ζωτικής σημασίας στη λήψη ακριβών μετρήσεων.

Η ανάγνωση του μετρητή ηλεκτρικού ρεύματος διαφέρει ανάλογα με το μοντέλο, καθώς κάθε πληροφορία εμφανίζεται διαφορετικά. Οι κύριοι τύποι ηλεκτρικών μετρητών είναι οι τυπικοί ηλεκτρομηχανικοί μετρητές (electric mechanical meters) με αριθμητήρα, οι ψηφιακοί ηλεκτρονικοί μετρητές (Digital meters), οι λίγο πιο περίπλοκοι κυκλικοί, περιστροφικοί μετρητές (Dial meters), που μοιάζουν με μικρά παραδοσιακά ρολογάκια και οι μετρητές προπληρωμής.

Ηλεκτρονικοί μετρητές

Οι ηλεκτρονικές τεχνολογίες δεν βρήκαν εφαρμογή στη μέτρηση μέχρι να καταστούν διαθέσιμα τα πρώτα αναλογικά και ψηφιακά ολοκληρωμένα κυκλώματα, τη δεκαετία του 1970.

Η νέα τεχνολογία έδωσε νέα ώθηση στην ανάπτυξη μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας. Αρχικά, αναπτύχθηκαν στατικοί μετρητές υψηλής ακρίβειας, ενώ τη δεκαετία του 1980 κατασκευάστηκαν οι υβριδικοί μετρητές, οι οποίοι αποτελούνται από επαγωγικούς μετρητές και ηλεκτρονικές μονάδες τιμολόγησης, μια τεχνολογία με σχετικά μικρή διάρκεια.

Με την έλευση των ηλεκτρονικών μετρητών, ο μηχανικός απαριθμητήρας που είχαν η παλαιοί ηλεκτρομηχανικοί μετρητές, αντικαταστάθηκε με οθόνη υγρών κρυστάλλων. Για την λήψη των ενδείξεων από τους καταμετρητές του ΔΕΔΔΗΕ και από τους καταναλωτές, οι ενδείξεις εναλλάσσονται στην οθόνη ανά 10 δευτερόλεπτα.

Συχνά, οι μετρητές που έχουν σχεδιαστεί για ημιαυτόματη ανάγνωση έχουν μια σειριακή θύρα, η οποία επικοινωνεί μέσω υπέρυθρων LED μέσω της πρόσοψης του μετρητή.

Μετρήσεις

Για την ανάγνωση των μετρητών, οι οποίοι τοποθετούνται αναγκαστικά στο χώρο των πελατών, για σκοπούς ελέγχου και χρέωσης, πραγματοποιείται προγραμματισμένη επίσκεψη εξειδικευμένων υπαλλήλων των ηλεκτρικών εταιριών για την τιμολόγηση, ενώ παλαιότερα πραγματοποιούσαν και την είσπραξη του λογαριασμού επί τόπου. Στην Ελλάδα το ρόλο αυτό είχαν οι Καταμετρητές – Εισπράκτορες.

Πολλές Ηλεκτρικές Εταιρίες δεν τοποθετούσαν μετρητές για την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος και τα σπίτια πλήρωναν με το χρόνο ένα προκαθορισμένο ποσό για κάθε λαμπτήρα φωτισμού που χρησιμοποιούσαν.

Οι τιμές δεν ήταν ίδιες σ’ όλη τη χώρα. Ενδεικτικά, το 1955 η τιμή της κιλοβατώρας του ρεύματος φωτισμού στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς ήταν 1,417 δρχ., στον Πύργο ήταν 5,83 δρχ., στη Φλώρινα 4,99 δρχ., στην Κύμη 7,98 δρχ. και στην Ανδρίτσαινα 11,30 δρχ.

Σε πολλές οικίες δεν υπήρχε ανεξάρτητο ρολόι για το ηλεκτρικό και οι μετρητές ήταν κοινοί, με αποτέλεσμα οι λογαριασμοί να γίνονται αιτία για κουτσομπολιά, διχόνοιες, ακόμα και διαπληκτισμούς.

Αντιμετωπίζοντας ιδιαίτερες δυσκολίες στην άσκηση των καθηκόντων τους, Καταμετρητές – Εισπράκτορες, χαρακτηρίστηκαν δικαίως ως «το μάτι και το αυτί της επιχείρησης», καθώς είχαν άμεση επαφή με τον πελάτη – καταναλωτή, την παροχή και το μετρητή.

Καταμετρητές

Οι έμπειροι, κατάλληλα εκπαιδευμένοι και εξειδικευμένοι Καταμετρητές, δεν περιορίζονται μόνο στην απλή ανάγνωση του μετρητή ή το χειρισμό μεγιστοδείκτη, τουναντίον, ο καταμετρητής ανακαλύπτει με ευκολία και επισημαίνει με σχετικά δελτία αναφοράς (ΔΑΚ) παραβιάσεις, όπως κομμένες σφραγίδες (κιβωτίου, διανομέων, κυψελών και ακροδεκτών), πρώτη ένδειξη πιθανής επέμβασης στο μετρητή για πιθανές παρανομίες όπως ρευματοκλοπή, παράνομη ηλεκτροδότηση, επαναφορά κομμένου λόγω χρέους, αλλά και βλάβες, όπως στασιμότητα, βραδυπορία ή αντιστροφή του μετρητή, κλπ., ενώ εντοπίζει επικίνδυνες παροχές με πιθανή διαρροή ηλεκτρικού ρεύματος.

Κύρια εργασία του καταμετρητή είναι η ανάγνωση μετρητών κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από οικιακούς, εμπορικούς και βιομηχανικούς καταναλωτές, η λήψη ένδειξης και εισαγωγή των δεδομένων σε βιβλία καταμέτρησης ή σε φορητούς υπολογιστές, η επαλήθευση ενδείξεων σε περιπτώσεις όπου η κατανάλωση φαίνεται να είναι προβληματική, ενώ καταγράφει τους πιθανούς λόγους για αυτές τις διακυμάνσεις.

Επιθεωρεί τους μετρητές για μη εξουσιοδοτημένες συνδέσεις, ελαττώματα και ζημιές, όπως σπασμένες σφραγίδες, ελέγχει την ορθή λειτουργία του εξοπλισμού ώστε να διασφαλίζεται η καλή λειτουργία του. Απαντά στις ερωτήσεις των πελατών σχετικά με τις υπηρεσίες και τους κατευθύνει στα κέντρα εξυπηρέτησης πελατών.

Αναφέρει στα Γραφεία Καταμέτρησης τυχόν προβλήματα όπως μη λειτουργικές ή δυσλειτουργικές συσκευές, μη εξουσιοδοτημένες αλλαγές στο μετρητή, παρατυπίες, κατεστραμμένο εξοπλισμό ή εμπόδια στην πρόσβαση στο μετρητή και αφήνει μηνύματα σε περιπτώσεις όπου δεν είναι προσβάσιμοι οι μετρητές.

Εργάζεται σε εξωτερικούς χώρους, σε όλες τις καιρικές συνθήκες και αλληλεπιδρά με τους πελάτες με ήρεμο και επαγγελματικό τρόπο, ενώ αποφεύγει με επιδεξιότητα τα σκυλιά και άλλα εμπόδια όταν κινείται σε ξένες ιδιοκτησίες.

Η ποιοτική εργασία του είναι εξαιρετικά επωφελής για την εταιρία, τους προμηθευτές ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο, καθώς η ορθή μέτρηση και ο εμπεριστατωμένος έλεγχος ενός κοινωνικού, αλλά «αόρατου» αγαθού, όπως είναι το ηλεκτρικό ρεύμα, είναι το σημαντικότερο μέρος της εργασίας του Καταμετρητή.

Μέσα σε ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, στο κρύο και τη ζέστη, το χιόνι και τη βροχή, τους ψεκασμένους με φάρμακα αγρούς και τα σκοτεινά, ανθυγιεινά υπόγεια, ως τους επιθετικούς σκύλους φύλακες και τους δύστροπους πελάτες, οι Καταμετρητές υπερέβαλλαν ανέκαθεν εαυτόν, με αποτέλεσμα τις σχεδόν μηδενικές απώλειες ενδείξεων και κατά συνέπεια την έκδοση ορθών λογαριασμών.

Προστασία των εργαζομένων

Υπήρξαν κατά καιρούς ποδοσφαιριστές μεγάλων ομάδων και άλλοι αθλητές που δούλευαν ως Καταμετρητές και Εισπράκτορες της ΗΕΑΠ και της ΔΕΗ, οι οποίοι μάτωναν τα πέλματά τους από τις πεζοπορίες που έκαναν και παρ’ όλα αυτά πήγαιναν κανονικά και στις προπονήσεις και στους αγώνες.

Για την ιστορία ο Στέλιος Κυριακίδης, ο «σύγχρονος Φειδιππίδης», ο Ελληνοκύπριος Πανελληνιονίκης, Βαλκανιονίκης, ήρωας του Μαραθώνιου της Βοστώνης το 1946, που κέρδισε και αφιέρωσε τον αγώνα του στην Ελλάδα, ήταν Καταμετρητής - Εισπράκτορας της Ηλεκτρικής Εταιρίας και μετέπειτα της Δ.Ε.Η.

Η κατηγορία-ειδικότητα των καταμετρητών, ήταν σύμφωνα με τα στοιχεία της αρμόδιας υπηρεσίας υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία, πρώτη σε μικροατυχήματα, ενώ δυστυχώς, θρηνούμε και θανατηφόρο δυστύχημα κατά την εκτέλεση της εργασίας της καταμέτρησης, στα Κύθηρα. Σαν σωματείο, δίνουμε έμφαση ως ζήτημα υψηλής προτεραιότητας, στην κατοχύρωση ασφαλούς, υγιούς και αξιοπρεπούς, εργασιακού περιβάλλοντος, με την ανάπτυξη προληπτικών μέτρων, καθώς και την εφαρμογή πολιτικών, συστημάτων και προγραμμάτων προστασίας των εργαζομένων.

Σεμινάρια

Η καταμέτρηση πέρασε σταδιακά από τα βιβλία καταμέτρησης και το Mark Sensing, στους φορητούς καταχωρητές και σήμερα προχωρά γοργά προς τη νέα τεχνολογία.

Ο ΔΕΔΔΗΕ πραγματοποίησε τα τελευταία χρόνια, μετά από αίτημα του συλλόγου μας, σειρά εκπαιδευτικών σεμιναρίων των τακτικών Καταμετρητών, με ιδιαίτερη στόχευση στον εντοπισμό ρευματοκλοπών, στην ανάγνωση και τον οπτικό έλεγχο νέων ηλεκτρονικών μετρητών, αλλά και στην λήψη ενδείξεων μετρητών φωτοβολταϊκών συστημάτων (ΦΒ) από αυτοπαραγωγούς ενεργειακού συμψηφισμού (net metering), με μεγάλη επιτυχία και εξαιρετικά αποτελέσματα, βάση των στατιστικών στοιχείων της εταιρίας.

Ρευματοκλοπές

Με αφορμή την έκδοση από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) τμήματος του Εγχειριδίου Ρευματοκλοπών, αλλά και του Κώδικα ΕΔΔΗΕ, επισημαίνουμε, για μια ακόμη φορά, την τεράστια συνεισφορά των Καταμετρητών του ΔΕΔΔΗΕ, οι οποίοι διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην ανίχνευση, τη διερεύνηση και την πρόληψη της κλοπής ηλεκτρισμού.

Ένας σοφός είπε κάποτε: «αν κάτι έχει αξία, κάποιος θα προσπαθήσει να το κλέψει». Αυτό ισχύει και για την ηλεκτρική ενέργεια, ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι σημερινό. Ήδη από το 1899, ο Σύνδεσμος Εταιρειών φωτισμού Edison στην Αμερική, αντιμετώπισε το πρόβλημα της παραβίασης των βιδών που ρύθμιζαν τους μαγνήτες απόσβεσης του μετρητή.

Στην Ελλάδα, κατά τη δεκαετία 1961-1971 η συχνότερη παρανομία αφορούσε τη λαθραία σύνδεση περισσότερων της μιας κατοικίας με ένα μετρητή.

Σήμερα η πολυετής οικονομική κρίση, τα δυσβάστακτα τέλη και οι φόροι που επιβαρύνουν τον καταναλωτή, τον ωθούν, ως έσχατη πιθανή λύση, στην εν πολλοίς επικίνδυνη, επέμβαση στον μετρητή του ηλεκτρικού ρεύματος, σε μεγάλο εύρος.

Ωστόσο, η κλοπή ηλεκτρικής ενέργειας έχει σημαντικό αντίκτυπο στους πελάτες τόσο στο κόστος όσο και στην ασφάλεια. Η ρευματοκλοπή αυξάνει τη χρέωση για τους υπόλοιπους καταναλωτές, ενώ η παρέμβαση σε μετρητές ή καλώδια υπό τάση, από μη ειδικούς, αποτελεί σοβαρότατο κίνδυνο για την σωματική ακεραιότητα από πιθανή ηλεκτροπληξία, υπερφορτώνει το σύστημα, το οποίο συχνά προκαλεί διακοπές, ενώ μπορεί επίσης να προκαλέσει βραχυκύκλωμα και πυρκαγιά. Δεν λείπουν βεβαίως και οι «ειδικοί» στις ρευματοκλοπές, οι οποίοι τις έχουν αναγάγει πλέον, όχι σε τεχνική, αλλά σε τέχνη.

Όχι σε τρίτους

Για τους παραπάνω λόγους, η εναντίωσή μας στην ανάθεση της καταμέτρησης ηλεκτρικής ενέργειας σε τρίτους δεν αποτελεί δογματισμό, αλλά στοιχειοθετημένη αντίληψη και θέση, η οποία εκφράζεται επίσημα και διαχρονικά, τεκμηριωμένη με αδιάσειστα, οικονομικά και λειτουργικά στοιχεία. Θεωρούμε πως η μόνη λύση για το ΔΕΔΔΗΕ είναι η Καταμέτρηση να γίνεται με ίδια μέσα, με αξιοποίηση του υπάρχοντος τακτικού προσωπικού Καταμετρητών (ΔΟ2Β), ταυτόχρονα με μετατάξεις και προσλήψεις τακτικού προσωπικού στην ειδικότητα του Καταμετρητή, πιθανόν και με αυξημένα προσόντα, όπως πτυχίο ηλεκτρολόγου ή άλλης συναφούς ειδικότητας μέσης εκπαίδευσης, ώστε να αποτελέσουν τον κορμό υποστήριξης της τηλεμέτρησης, όταν εκείνη επεκταθεί στο σύνολο των παροχών ηλεκτρικής ενέργειας.

Τηλεμέτρηση

Η ιδέα της απομακρυσμένης μέτρησης (Τηλεμέτρηση) γεννήθηκε στη δεκαετία του 1960. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκε η απομακρυσμένη μετάδοση παλμών, αλλά αυτό αντικαταστάθηκε σταδιακά με τη χρήση διαφόρων πρωτοκόλλων και μέσων επικοινωνίας.

Σήμερα οι μετρητές με πολύπλοκες λειτουργίες βασίζονται στην τελευταία ηλεκτρονική τεχνολογία, χρησιμοποιώντας την ψηφιακή επεξεργασία σήματος, με τις περισσότερες λειτουργίες να υλοποιούνται στο υλικολογισμικό (firmware).

Η επόμενη γενιά έξυπνων μετρητών ενέργειας, με δεδομένα σε πραγματικό χρόνο θα βοηθήσουν τους καταναλωτές να ελέγξουν την αγορά και τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και να προσαρμόζουν ανάλογα τη συμπεριφορά τους.

Ο Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ) ολοκλήρωσε τον Νοέμβριο του 2009 την εγκατάσταση Συστήματος Τηλεμέτρησης & επεξεργασίας μετρητικών δεδομένων Μέσης Τάσης και το 2015 την εγκατάσταση Συστήματος Τηλεμέτρησης Μεγάλων Πελατών Χαμηλής Τάσης, ενώ σήμερα δρομολογείται η τηλεμέτρηση του συνόλου των ηλεκτροδοτούμενων παροχών.

Ανθρώπινος παράγοντας

Ωστόσο, σε ένα οικονομικά ασφυκτικό περιβάλλον, οι μη τεχνικές απώλειες, ιδίως εκείνες του δόλιου τύπου από ανέντιμους καταναλωτές, με την τεράστια έξαρση στις ρευματοκλοπές, τείνουν να γίνουν το σοβαρότερο πρόβλημα για τις ηλεκτρικές εταιρείες διεθνώς και παρότι οι τάσεις της μέτρησης κατευθύνονται προς την αυτόματη ανάγνωση από πολυλειτουργικούς ηλεκτρονικούς μετρητές, οι έλεγχοι εξακολουθούν να βασίζονται στη μακροσκοπική επιθεώρηση, τον οπτικό έλεγχο των εγκαταστάσεων μέτρησης, για την ανίχνευση της παράνομης επέμβασης, καθιστώντας απαραίτητο τον ανθρώπινο παράγοντα.

Η Τηλεμέτρηση-Τηλεδιαχείριση των μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας (Automatic Meter Reading), παρουσιάζει σημαντικές προοπτικές και πλεονεκτήματα, όπως και οποιαδήποτε άλλη τεχνολογική εξέλιξη, δεν αποτελεί όμως πανάκεια για την επίλυση των ζητημάτων της καταμέτρησης, τουναντίον καθίσταται επιβεβλημένος ο περιοδικός και έκτακτος οπτικός έλεγχος όλων των τηλεμετρούμενων παροχών, από κατάλληλα εκπαιδευμένους τακτικούς καταμετρητές του ΔΕΔΔΗΕ.

Οι εργασίες καταμέτρησης με σύγχρονες Mobile συσκευές, κάτι που ειρήσθω εν παρόδω υπήρξε δική μας πρόταση ήδη από το 2010, ενσωματώνοντας όλα τα πλεονεκτήματα που παρέχει η νέα τεχνολογία (πιστοποιημένη επίσκεψη, λήψη συντεταγμένων, φωτογραφιών κλπ), επίσης δεν είναι η μοναδική λύση, καθώς απαιτείται η διεκπεραίωσή της από έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό, όπως απαραίτητος είναι και ο προσήκων έλεγχος των εργασιών αυτών και όχι μόνο.

------------------

Ο κ. Δημήτρης Β. Καρέλης είναι Πρόεδρος Δ.Σ. του Πανελλαδικού Συλλόγου Καταμετρητών – Εισπρακτόρων Ομίλου Δ.Ε.Η.

Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.

(katametrites.blogspot.com)

Συσσίτιο στη γρίππη του 1918.

Από την ανοσία της αγέλης, στην αγελαία ανοησία;

Είναι βέβαιο πως δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση, αλλά σε μια πρωτόγνωρη επιλογή διαχείρισης μιας υπαρκτής, είναι η αλήθεια, πάνδημης κρίσης. Πανδημίες και επιδημίες, λοιμοί και θανατηφόρες ασθένειες έπληξαν τον πλανήτη και τις ανθρώπινες κοινωνίες ουκ ολίγες φορές. Να θυμηθούμε το λοιμό των Αθηνών («σύνδρομο του Θουκυδίδη») το 430 π.Χ. που αποδεκάτισε την πόλη, την «Ιουστινιάνειο» πανώλη τον 6^ο αιώνα μ.Χ. με τα 15 εκ. θύματα, τη Μεγάλη Πανώλη ή Μαύρο Θάνατο που στοίχισε τη ζωή 25 εκατ. ανθρώπους στα τέλη της δεκαετίας του 1340, την Ευλογιά (15^ος -17^ος αιώνας), τη Χολέρα (1817-23), ως τις φονικές πανδημίες γρίπης του 20^ου αιώνα, την Ισπανική γρίπη με πάνω από 50 εκατομμύρια νεκρούς το 1918, την επιδημία τύφου στη Ρωσία το 1918-22 με 3 εκατ. να πεθαίνουν, την Ασιατική γρίπη 1957-58 που στοίχισε τη ζωή σε περίπου ένα εκατ. ανθρώπους, τη Γρίπη του Χονγκ Κονγκ το 1968 που ήταν υπεύθυνη για το θάνατο 500.000-1.000.000 ανθρώπων παγκοσμίως, την πανδημία της Ρωσικής Γρίπης, 1977-78 με 700.000 θανάτους, αλλά και την πανδημία HIV/AIDS, με την παγκόσμια εξάπλωση και τα 36 εκ. νεκρών από το 1981 ως το 2012.

Ωστόσο, οι κοινωνίες ποτέ δεν σταμάτησαν να λειτουργούν, παρότι το πλήγμα ήταν σε κάθε περίπτωση μεγάλο, ενώ οι δυνατότητες της ιατρικής επιστήμης απειροελάχιστες, ως μηδενικές, σε σχέση με τη σημερινή εποχή.

Στην σημερινή περίπτωση του κορονοϊού, το μεγαλύτερο ποσοστό των θανάτων παγκοσμίως, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, αφορά χαμηλά ποσοστά, με μεγαλύτερα στο Βέλγιο με 0, 047%, την Ισπανία με 0,043%, την Ιταλία με 0,038%, τη Γαλλία με 0,029%, την Αγγλία με 0,022%, την Ολλανδία με 0,021%, την Ελβετία με 0,016%, τη Σουηδία με 0,015% και στις ΗΠΑ 0,012%, ενώ στον αντίποδα με εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά, βρίσκονται χώρες με μεγάλο πληθυσμό όπως η Ινδία με 0,000036%, η Συρία με 0,00001%, αλλά και άλλες χώρες με ποσοστό θανάτων γύρω στο 0,001%, όπως η Ελλάδα, η Φινλανδία, η Αλβανία, η Κροατία, η Πολωνία, η Βραζιλία, το Περού, η Χιλή και η Αλγερία.

Αναρωτιέμαι λοιπόν, ποιος μας εξασφαλίζει πως το μοντέλο που έχει επιλεγεί είναι η μοναδική ενδεδειγμένη λύση, όταν ούτε ιστορικό προηγούμενο πλήρους αποκλεισμού έχουμε κι όταν άλλα μοντέλα (Σιγκαπούρη, Χονγκ Κονγκ) έχουν μεγαλύτερη επιτυχία, με το μικρότερο δυνατό κόστος στην κοινωνία;
Πότε και πως μπορεί να επιτευχθεί η απαιτούμενη, κατά τους ειδικούς, γενική ανοσία στον πληθυσμό, εφόσον οι «γνωστοί» νοσούντες είναι λίγοι, ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας;

Μάθαμε τον παράγοντα R, δηλαδή τον πραγματικό ρυθμό αναπαραγωγής του ιού και χάσαμε τον παράγοντα Α, δηλαδή τον ίδιο τον άνθρωπο, παρότι ισχυριζόμαστε πως όλα γίνονται για την προστασία του.

Ποιος μας διασφαλίζει πως τα «υποκείμενα νοσήματα» των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού δεν θα είναι αύριο οι κύριες αιτίες θανάτου σε μεγάλη μερίδα πληθυσμού και σε τεράστια πιθανόν κλίμακα, δεδομένης της παραμέλησης ή της άγνοιας της επικινδυνότητας της νόσου;
Δεν θα είναι οι θάνατοι αυτοί απότοκα της κακής ή ανεπαρκούς διαχείρισης μια κρίσης, η οποία ίσως έχει υπερεκτιμηθεί ή διογκωθεί τεχνητά;
Ποιος γνωρίζει τις μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες στην υγεία των εγκλεισμένων ανθρώπων από την αρνητική τους ψυχολογία, την έλλειψη δραστηριότητας και την καθιστική ζωή;

Φτάσαμε στο σημείο να πρυτανεύει η λογική «Πας μη ων μεθ’ ημών, καθ’ ημών», για όσους έχουν διαφορετική άποψη, μ’ ότι αυτό μπορεί να προκαλέσει, εξαίροντας υπέρμετρα την λογική της καραντίνας, ενώ οι διαφαινόμενοι κίνδυνοι από τον στραγγαλισμό της οικονομίας είναι ανυπολόγιστοι και παράγουν αλυσιδωτές αντιδράσεις, οι οποίες πιθανόν να φέρουν περισσότερα θύματα από αυτά της ασθένειας που προκαλεί ο κορονοϊός. Δεν μιλούμε με βάση συνωμοσιολογικές θεωρίες, καθώς προτάσσουμε τη ρεαλιστική θεώρηση ενός υπαρκτού προβλήματος, με όρους επιστημονικούς κι όχι κατ’ ανάγκη ιατρικούς και υγειονομικούς.

Ποιος μπορεί με βεβαιότητα να πει πως θα είναι σε λίγο και για πόσα χρόνια η παγκόσμια οικονομία;
Πόσες επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να κλείσουν και πόσοι άνθρωποι θα οδηγηθούν στην ανεργία;
Θα πει κανείς πως η ανθρώπινη ζωή έχει τον πρώτο λόγο.
Ναι, αλλά πως θα μπορέσουμε να διαχειριστούμε τις εξεγέρσεις που θα φέρουν όλα τα παραπάνω, την επισιτιστική κρίση και όλα τα συνεπακόλουθα μιας κρίσης τέτοιου μεγέθους;

Μαθαίνουμε για παράδειγμα, ότι οι Έλληνες αγρότες μειώνουν την καλλιέργεια κηπευτικών και άλλων εδώδιμων προϊόντων, με ότι αυτό συνεπάγεται για τον επισιτισμό των Ελλήνων, καθώς ουδεμία πρόνοια υπήρξε τα προηγούμενα χρόνια για την καταγραφή των αναγκών σε προϊόντα που, αντί να εισάγουμε, έπρεπε να καλλιεργούμε οι ίδιοι, όπως γινόταν παραδοσιακά.

Χρειάζεται λοιπόν μια ρεαλιστική και πολύπλευρη, πατριωτική διαχείριση της κρίσης, για να μην αναγκαστούμε αύριο να τρώμε τις σάρκες μας, αλλά να «διαβούμε τον Ρουβίκωνα» με τις λιγότερες δυνατές απώλειες.

Πρέπει εν κατακλείδι, να προσέξουμε να μην περιέλθουμε αντί στην «ανοσία της αγέλης», στην «αγελαία ανοησία», με το «κάντο όπως οι άλλοι»…

«Alea jacta est ή ο κύβος ερρίφθη»…

Δημήτρης Καρέλης

karelisdimitris@gmail.com

Νοσοκομείο στη φονική γρίππη του 1918, στην Αμερική.

(Με αφορμή την αρχή της επιδημίας του νέου κορωνοϊού Covid-19)
Αθήνα, 20/03/2020

«Αν ο ήλιος δεν υπήρχε, θα ήταν νύχτα παρά τα άλλα άστρα»*
(«εἰ μὴ ἥλιος ἦν, ἕνεκα τῶν ἄλλων ἄστρων εὐφρόνη ἂν ἦν»).

Βρισκόμαστε στην αρχή μιας αχαρτογράφητης, σοβαρότατης απειλής, που εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία και τη ζωή όλων μας, της οποίας την πορεία και το τέλος ουδείς εξ ημών μπορεί να προβλέψει. Αφουγκραζόμαστε μόνο τους ειδικούς, ανά περίπτωση, ενώ έχουμε εμπιστοσύνη και τηρούμε κατά γράμμα τις αποφάσεις και τις εντολές των αρμόδιων αρχών.
Η εποχή δεν προσφέρεται για μικροπολιτικές προσεγγίσεις, τουναντίον είναι μοναδική ευκαιρία να ομονοήσουμε, μπροστά στις υπαρξιακές προκλήσεις και στα αλγεινά που έπονται. Μένουμε εντός, για όσο χρειαστεί, με υπομονή, ψυχραιμία και σύνεση, για το καλό όχι μόνο των «ευπαθών ομάδων» και των μεγαλύτερων σε ηλικία, αλλά για το καλό όλων ανεξαιρέτως.
Όσοι είμαστε υποχρεωμένοι να εργαζόμαστε, τηρούμε αυστηρά τα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας, με αίσθημα ευθύνης, για να προστατεύσουμε τους άλλους και την οικογένειά μας, αλλά και να γυρίζουμε πίσω υγιείς. Μένουμε στη μόνιμη κατοικία μας και δεν μετακομίζουμε για κανένα λόγο σε περιοχές της επαρχίας, όπου κυρίως ζουν ευάλωτοι πληθυσμοί και οι υποδομές υγείας είναι λιγοστές ή ανύπαρκτες.
Ατενίζουμε ωστόσο το μέλλον με θάρρος, αισιοδοξία και δύναμη, καθώς όπως έλεγε ο Ηράκλειτος*, «Αν δεν ελπίζεις το ανέλπιστο, δεν θα το βρεις». Αν ο καθένας μας πράξει τα δέοντα, σύντομα όλα τούτα δεν θα είναι παρά ένας έφιδρος, νυχτερινός εφιάλτης.

Δημήτρης Β. Καρέλης
Πολιτισμολόγος – Συγγραφέας
Πρόεδρος Δ.Σ.
Π.Σ.Κ.Ε. Ομίλου Δ.Ε.Η.

«Σύγκριση των ανακτορικών συγκροτημάτων της Κνωσού και των Μυκηνών ως κέντρα εξουσίας και πολιτισμού»
του Δημήτρη Β. Καρέλη
Εισαγωγή ..................................................................................................................... 2
Ενότητα 1η : Η δομή των Μινωικών και Μυκηναϊκών ανακτόρων ως κέντρων εξουσίας και πολιτισμού............................................................................................. 3
Το Ανάκτορο της Κνωσού ......................................................................................... 3
Το ανάκτορο των Μυκηνών ...................................................................................... 4
Σύγκριση των Μινωικών και Μυκηναϊκών ανακτόρων ........................................ 5
Ενότητα 2η: Οι τοιχογραφίες στο Μινωικό και Μυκηναϊκό πολιτισμό ................ 7
Οι Γρύπες στην αίθουσα του θρόνου, στην Κνωσό ................................................. 8
Δαίμονες μεταφέρουν ανάφορο, σε τοιχογραφία των Μυκηνών ............................ 9
Ενότητα 3η: Η επίδραση της προϊστορικής αρχαιολογίας στη σύγχρονη αρχιτεκτονική και η αξιοποίηση των προϊστορικών ανακτόρων ........................ 10
Επίλογος ................................................................................................................... 11
Βιβλιογραφία ............................................................................................................ 12
Δικτυογραφία ............................................................................................................12
Παράρτημα εικόνων...................................................................................................13

Εισαγωγή
Τα Μινωικά και Μυκηναϊκά ανάκτορα, ιδιαίτερα τα ανάκτορα της Κνωσού και των Μυκηνών, αποτελούσαν κέντρα πολιτικής, στρατιωτικής και θρησκευτικής διοίκησης των αντίστοιχων πολιτισμών. Συνιστούσαν επίσης κοιτίδες οικονομίας και πολιτισμού, όπως προκύπτει κυρίως από τις επιγραφές της Γραμμικής Β΄, που έχουν ανακαλυφθεί, αλλά και τις περιγραφές του Ομήρου.
Η εργασία που ακολουθεί, πραγματεύεται τις ομοιότητες και τις ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των δύο ανακτόρων, με βάση τις κατόψεις του ανακτορικού συγκροτήματος της Κνωσού (εικ. 5) και της Ακρόπολης των Μυκηνών (εικ. 6), μελετά το ζωγραφικό διάκοσμο των ανακτόρων, συγκρίνοντας μια τοιχογραφία από κάθε ανάκτορο, τις περιγράφει και τις σχολιάζει, κυρίως από άποψη τεχνοτροπίας και καταγράφει την επίδραση της προϊστορικής αρχαιολογίας στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική.

Ενότητα 1η : Η δομή των Μινωικών και Μυκηναϊκών ανακτόρων ως κέντρων εξουσίας και πολιτισμού
Το Ανάκτορο της Κνωσού

Εικόνα 1: Άποψη των ανακτόρων της Κνωσού
(Προέλευση εικόνας: Αρχείο Δ. Β. Καρέλη)

Ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα της μινωικής εξουσίας ήταν το εντυπωσιακό και επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα των Ανακτόρων της Κνωσού (εικ.1), που αναπτύσσονταν σε μια έκταση 22.000 τ.μ., κτισμένο κατά ένα μεγάλο μέρος πάνω σε τεχνητό λόφο. Ήταν η έδρα του βασιλιά Μίνωα και σε ορισμένα σημεία του θεωρείται πως είχε έως πέντε ορόφους. Το παλαιό ανάκτορο χτίστηκε περί το 2000 π.Χ., περίοδο της εμφάνισης των πρώτων ανακτόρων, στο νότιο άκρο της πόλης της Κνωσού και καταστράφηκε από σεισμό κατά το 1900 π.Χ.. Επισκευάστηκε ταχύτατα, αλλά καταστράφηκε για μια ακόμη φορά από σεισμό το 1700 π.Χ., περίπου. Το νέο ανάκτορο αναδομήθηκε αμέσως, μεγαλειώδες και θεαματικότερο, για να υποστεί νέα μερική καταστροφή στα μέσα του 15ου αι., μετά από έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, όταν εγκαθίστανται στην Κνωσό οι Μυκηναίοι. Καταστράφηκε εκ νέου, από πυρκαγιά, στα μέσα του 14ου αι. π.Χ. και από τότε δεν ανέπτυξε δραστηριότητα ανακτορικού κέντρου.
Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ανακτορικού συστήματος στην Μινωική Κρήτη έπαιξαν οι σχέσεις που είχαν αναπτυχθεί με τα κέντρα της Ανατολής, σε Μεσοποταμία και Αίγυπτο, όπου υπήρχε ήδη «ιεραρχημένη» κοινωνία. Η εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων στη Μινωική Κρήτη, προοιώνιζε τη σταθεροποίηση της διοικητικής και κοινωνικής ιεραρχίας, την ενίσχυση της ευμάρειας των οικισμών της και την έξαρση της καλλιτεχνικής παραγωγής.

Το ανάκτορο των Μυκηνών

Εικόνα 2: Μυκήνες, η πύλη των Λεόντων
(Προέλευση εικόνας: www.greececulture.net, προσπ. 14/11/2014 )

Οι Μυκήνες κτίστηκαν από τον Περσέα, ο οποίος φόνευσε ακούσια τον παππού του Αρκίσιο, βασιλιά του Άργους. Η ακρόπολη των Μυκηνών ιδρύθηκε, πάνω σε λόφο ύψους 278 μ., στα βορειοανατολικά της αργολικής πεδιάδας ανάμεσα σε δύο λόφους, τον Προφήτη Ηλία και τη Ζάρα, στα μέσα του 14ου αιώνα (1350 π.Χ. ΥΕ ΙΙΙ Α). Είχε έκταση 30.000 τ.μ. και τα τείχη της, περιμέτρου 900 μ., υπέστησαν αρκετές μετασκευές ως την τελική της μορφή που σώζεται μέχρι σήμερα και χρονολογείται στα τέλη του 13ου αι. π.Χ. Στην ακμή της, χάρη σ’ ένα ισχυρό ηγεμόνα, κατασκευάστηκαν μεγάλα έργα, χτίστηκε η Πύλη των Λεόντων (εικ.2) με τον προμαχώνα της, η τοιχοποιία του βόρειου τείχους και η πύλη, αναδομήθηκε το νότιο τείχος, για να συμπεριλάβει τον «ταφικό περίβολο Α΄» και το θρησκευτικό κέντρο, χτίστηκε προμαχώνας στα νοτιοανατολικά και διαμορφώθηκε η μεγάλη αναβάθρα που οδηγούσε στο ανάκτορο, κατοικία του άνακτα.
Την ίδια εποχή οικοδομήθηκε ο «θησαυρός του Ατρέα», θολωτός τάφος με υψηλό κυψελοειδή θόλο και κολοσσιαία υπέρθυρα. Στην τελευταία φάση της, περί το 1200 π.Χ. (ΥΕ ΙΙΙ Γ), οι κάτοικοι έλαβαν περισσότερα μέτρα για την ασφάλειά τους και την εξασφάλιση νερού και τροφίμων. Τα τείχη χτιζόταν με «κυκλώπεια» τοιχοδομία και τιτανόλιθους, πάχους τουλάχιστον πέντε μέτρων, ενώ το κεντρικό μέρος των τειχών γεμίζονταν με λίθους και πηλό. Στην ακρόπολη βρισκόταν και το υπόγειο υδραγωγείο, η «Περσεία κρήνη». Παρατηρούμε επίσης, σημαντικό αριθμό θολωτών τάφων, καθώς επίσης τάφους και κατοικίες στην κοντινή της περιοχή. Το ανάκτορο έπαψε να λειτουργεί στα τέλη του 13ου αι., όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά, όμως οι Μυκήνες δεν έπαψαν να κατοικούνται.
Μελετώντας την κάτοψη των ανακτόρων και τα ευρήματα, παρατηρούμε την οργάνωση και το εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό που απαιτούσε η εκτέλεση των έργων, καθώς και την κεντρική εξουσία, υπό τον άνακτα και τη δυνατότητά της να εξασφαλίζει το απαιτούμενο πλεόνασμα για τη διαβίωση τους, αναδεικνύοντας παράλληλα μια πολιτισμικά ανεπτυγμένη κοινωνία, με διακριτή κοινωνική δομή, αλλά με στρατοκρατική οργάνωση.

Σύγκριση των Μινωικών και Μυκηναϊκών ανακτόρων
Αρκετά κοινά σημεία παρουσίαζαν, από αρχιτεκτονικής απόψεως, τα μυκηναϊκά με τα μινωικά ανάκτορα, όπως τα πρόπυλα, τις ταράτσες σε διαφορετικά επίπεδα, τις κιονοστοιχίες και τις εσωτερικές αυλές. Βασικό συνδετικό στοιχείο ήταν επίσης, οι πρωτεύουσες κατασκευαστικές τεχνικές και η χρήση του λίθου ως αποκλειστικό ή πρωταγωνιστικό δομικό υλικό, παρότι διαφοροποιούνταν σε επί μέρους σημεία. Για τη διακόσμησή τους, χρησιμοποιούσαν βασικά τις τοιχογραφίες, ακόμη και σε εξωτερικούς χώρους όπως τα προστώα, καθώς και σε κάποιες περιπτώσεις, λίθο, ξύλο και χαλκό. Η διαρρύθμιση όμως των Μυκηναϊκών ανακτόρων βασίζονταν σε εντελώς διαφορετικές αρχές από τις Μινωικές, ήταν απλά και όχι δαιδαλώδη και αναπτύσσονταν σε περιορισμένη έκταση, σε αντίθεση με την πολύπλοκη διαρρύθμιση των πολυώροφων και εκτεταμένων Μινωικών. Το πρόπυλο εισόδου, η αυλή και το «μέγαρο», ο ορθογώνιος επίσημος χώρος, χαρακτηριστικό της Ηπειρωτικής Ελλάδας, διακρίνει τη μυκηναϊκή από τη μινωική αρχιτεκτονική. Φειδωλή ήταν η χρήση κιόνων, σε εισόδους, προστώα και κυρίως χώρους του μεγάρου, είχαν χαρακτηριστικά που ήταν σπάνια στα Μινωικά ανάκτορα, όπως ραβδώσεις και άλλα που δεν υπήρχαν καν, όπως βαμμένοι δακτύλιοι από κονίαμα στις βάσεις. Ακόμη, μικρή έως ανύπαρκτη ήταν η χρήση πήλινων σωλήνων στα αποχετευτικά συστήματα των Μυκηναϊκών ανακτόρων, όπου οι οχετοί ήταν αύλακες επενδυμένοι και καλυμμένοι με λίθινες πλάκες, σε αντίθεση με τα Μινωικά. Βασική επίσης διαφοροποίηση ήταν η έλλειψη οχύρωσης στο ανάκτορο της Κνωσού, σε σχέση με το κυκλώπειο τείχος των Μυκηνών, καθώς τα ατείχιστα ανάκτορα και πόλεις των Μινωιτών, καθορίζουν την φιλειρηνική τους φύση. Απόδειξη του ειρηνικού χαρακτήρα των Μινωιτών είναι και η θεματολογία στις τοιχογραφίες, που είναι εμπνευσμένη από την καθημερινότητα, τη φύση ή τα θρησκευτικά και λατρευτικά σύμβολα, σε αντίθεση με τους Μυκηναίους που απεικονίζουν, είτε τους ίδιους σε σκηνές μάχης, ως δεινούς πολεμιστές, είτε αφηρημένες θεότητες.
Βόρεια καταγωγή δηλώνει το Μυκηναϊκό ανάκτορο, καθώς δείχνει εσωστρέφεια, σε αντίθεση με το Μινωικό, που παρουσιάζει σαφή μεσογειακή προέλευση. Ο μινωικός «Λαβύρινθος», με αρχιτεκτονική ποικιλία και ιδιορρυθμία, αναδείκνυε μια κατοικία ανοιχτή σε «αέρα και φως», εν αντιθέσει με το ανάκτορο των Μυκηνών, που εμφάνιζε ορθολογιστικό σύνολο με ξεκάθαρη δομή, καθώς ακόμη και το σχήμα του μεγάρου δεν επέτρεπε παραλλαγές, σε έκταση και ύψος, ούτε προσθήκες. Στην Μινωική Κρήτη και την Κνωσό προκρινόταν η κεντρική κιονοστοιχία, που έτεμνε το χώρο σε δύο μέρη, η εστία ήταν κινητή και το πλάτος της κατοικίας μεγαλύτερο από το βάθος, σε αντίθεση με την Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική που επέλεξε τη διπλή, η οποία χώριζε το χώρο στα τρία, η κατοικία είχε μεγαλύτερο βάθος απ’ ότι πλάτος, με την είσοδό της στην στενή πτέρυγα, ήταν σκοτεινή, καθώς είχε λιγοστά «φρέατα φωτισμού» και η εστία της βρισκόταν σε σταθερή θέση.

Οι τοιχογραφίες στο Μινωικό και Μυκηναϊκό πολιτισμό

Η τοιχογραφία, αντιπροσωπευτική μορφή έκφρασης πολιτισμού της εποχής του χαλκού, εντοπίζεται στα πρώτα ανάκτορα της Κνωσού, το 1600 π.Χ. Ως εξαιρετικά αναπτυγμένη τέχνη για τους Μινωίτες, χαράσσει τα ρεύματα και τη μόδα της εποχής. Την εποχή αυτή οι ζωγράφοι εργάζονται σε αγαστή συνεργασία με το βασιλιά και τα εργαστήριά τους βρίσκονται εντός του ανακτόρου. Η Αιγαιακή τεχνική των τοιχογραφιών είναι ανάμικτη και τα χρώματά τους είναι «φυσικά και γαιώδη», όπως για παράδειγμα το λευκό από ασβέστη, το σκούρο κόκκινο από αιματίτη, το ανοιχτό κόκκινο από ψημένη ώχρα, το κίτρινο από ώχρα, το μαύρο από άνθρακα, το μπλε από μείγμα πυριτίου χαλκού και οξειδίου ασβεστίου.

Στην συνέχεια, εξετάζουμε δύο τοιχογραφίες, μία από κάθε ανάκτορο, τους «Γρύπες» (εικ.3), από την Αίθουσα του Θρόνου της Κνωσού και τους «Δαίμονες με το ανάφορο» (εικ.4), από τις Μυκήνες.

Οι Γρύπες στην αίθουσα του θρόνου στην Κνωσό

Εικόνα 3.: Η τοιχογραφία με τους γρύπες την αίθουσα του θρόνου
(Προέλευση εικόνας: Αρχείο Δ. Β. Καρέλη)

Πρόκειται για επιζωγραφισμένη νωπογραφία που καταλαμβάνει, ολόκληρη την νότια πλευρά στην «αίθουσα του θρόνου». Φέρει ζωηρά, έντονα και φωτεινά χρώματα, στα οποία κυριαρχεί το επιβλητικό, μινωικό κόκκινο της Κνωσού, με αποχρώσεις μπλε, κυανού και φαιοκίτρινου χρώματος, αλλά και λευκού, με το οποίο αποδίδεται ένας κυματοειδής σχηματισμός που διατρέχει τους τοίχους, δίκην νέφους, στο μέσον και τη βάση του, παράλληλα με δύο κόκκινες γραμμές. Στη βάση της τοιχογραφίας, αμφίπλευρα του θρόνου, στέκονται αντικριστοί δύο άπτεροι «εραλδικοί γρύπες», σύμβολα βασιλικής ή θεϊκής εξουσίας, ίσως και απονομής δικαιοσύνης, που σκοπεύουν στην προστασία του. Όμοιοι «γρύπες» απεικονίζονται και στο δυτικό τοίχο. Από το ίδιο σημείο, αναφύονται θαλάσσια κρίνα. Οι «γρύπες», που αποδίδονται με μεγάλη τυποποίηση, φέρουν σώμα λιονταριού, κεφαλή αετού, (ίσως παγωνιού), εμφανίζονται άπτεροι, για να υποδηλώσουν την αέναη παρουσία τους στον χώρο, ενώ στο κεφάλι τους τονίζεται το γαμψό ράμφος και το περίτεχνο χρωματιστό λοφίο. Φέρουν επίσης στο λαιμό τους σπειροειδές κόσμημα, που οι άκρες της απολήγουν σε άνθη παπύρου, χαρακτηριστικό της Φαραωνικής Αιγύπτου. Η τοιχογραφία χρονολογείται κατά την «κρητομυκηναϊκή περίοδο» (1700π. Χ. - 1075 π. Χ.)

Δαίμονες μεταφέρουν ανάφορο σε τοιχογραφία των Μυκηνών

Εικόνα 4: Δαίμονες μεταφέρουν το ανάφορο σε τοιχογραφία των Μυκηνών (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) (Προέλευση εικόνας:St. Louis Community College, http://users.stlcc.edu, προσπ. 2/11/2014)

Πρόκειται για θραύσμα τοιχογραφίας με παράσταση δαιμόνων. Αποτελεί μέρος αιγιακής τοιχογραφίας, στο Θρησκευτικό κέντρο των Μυκηνών. Φέρει μπλε και μαύρο χρώμα στα περιγράμματα, κυανό, ερυθρό, φαιοκίτρινο και λευκό στο θέμα της τοιχογραφίας. Εικονίζονται τρεις «ονοκέφαλοι» δαίμονες, να βαδίζουν προς τα δεξιά, κρατώντας μακρύ ξύλινο κοντάρι, το «ανάφορον», από το οποίο κρέμονταν θηράματα ή οι δορές τους. Οι Δαίμονες της τοιχογραφίας εικονίζονται με κεφαλή όνου, φέρουσα κερατοειδή απόφυση και βόστρυχο, που πέφτει στο μέτωπο. Φέρουν ακόμη, ζώνη, δεμένη περιμετρικά. Πιθανότατα οι Δαίμονες επιστρέφουν από κυνήγι ιερό ή προς τιμή του άνακτα. Είναι πιθανόν να πρόκειται για μεταμφιεσμένους ανθρώπους, χάριν θρησκευτικής τελετής. Οι δαίμονες ιδίου τύπου προέρχονται από την Αιγυπτιακή θρησκευτική τέχνη. Η απόδοσή τους είναι αντιφυσιοκρατική, χωρίς βάθος και προοπτική, καθώς απεικονίζονται κατά κρόταφο (προφίλ) και χωρίς επικάλυψη. Η τοιχογραφία τοποθετείται χρονικά περίπου το 13ο π.Χ. αι. (1250-1200 π.Χ.).
Συγκρίνοντας τις παραπάνω τοιχογραφίες, διαπιστώνουμε σημαντικές διαφορές, στην τεχνοτροπία, την τεχνική, αλλά και τη θεματολογία, που πηγάζουν από τη διαφορετικότητα των δύο πολιτισμών. Στην περίπτωση της νωπογραφίας των «γρυπών», αποτυπώνεται η ρεαλιστική τεχνοτροπία των Μινωιτών, με τα έντονα χρώματα, το φυσιοκρατισμό, κατά την απεικόνιση των κρίνων, αλλά και στην κίνηση των γρυπών, μέσα από καμπύλα περιγράμματα και τη συμβατική αιγαιακή προοπτική. Από την άλλη πλευρά η αυστηρή, λιτή και στατικότερη απόδοση, στην τοιχογραφία των «Δαιμόνων», συνδέεται με τον στρατιωτικό χαρακτήρα του πολιτισμού των Μυκηναίων.

Ενότητα 3η: Η επίδραση της προϊστορικής αρχαιολογίας στη σύγχρονη αρχιτεκτονική και η αξιοποίηση των προϊστορικών ανακτόρων

Πέρα από κάποιες περιορισμένες χρήσεις στην αρχιτεκτονική διακόσμηση, η προϊστορική τέχνη δεν ενσωματώθηκε στη σύγχρονη Ελληνική αρχιτεκτονική και η αποκάλυψη του μινωικού και μυκηναϊκού πολιτισμού δεν είχε ουσιαστική επίδραση. Ενδεικτικά, μόνο το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στο Ναύπλιο, σχεδιάστηκε σε ύφος Μυκηναϊκό, λόγω της γειτνίασης με τις Μυκήνες, καθώς και μεμονωμένα σπίτια στην Αθήνα και την Κρήτη, χρησιμοποίησαν τις χαρακτηριστικές μινωικές κολώνες, με το βαθύ κόκκινο χρώμα. Είχε πλέον προκριθεί ο νεοκλασικισμός, ως νέο ύφος και στυλ στην αρχιτεκτονική, αλλά και για την άμεση σύνδεση της Ελλάδας με το αρχαίο της παρελθόν.
Η Ελλάδα, ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς πολιτισμού παγκοσμίως, προσδίδει στον τουρισμό πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις. Η τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας, μέσα από την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ξεκίνησε τη δεκαετία του ’50 και εξελίχθηκε σε μια εξαιρετική πηγή εσόδων. Σήμερα οι επισκέπτες της Κνωσού ξεπερνούν το ένα εκατομμύριο το χρόνο, με τις μέρες αιχμής να φτάνουν τους 15.000, αριθμοί ασύλληπτοι για τον Έβανς. Ομοίως και οι επισκέπτες της Ακροπόλεως Μυκηνών αυξήθηκαν, σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ., κατά 1.8% περίπου, το μήνα.
Οι φθορές όμως που παρουσιάζουν σήμερα οι αρχαιολογικοί χώροι στις δομές τους, είναι σημαντικές, καθώς είναι εκτεθειμένοι στο εξωτερικό περιβάλλον και εμφανίζουν προβλήματα συνωστισμού και ρύπανσης, εξαιτίας του όγκου των επισκεπτών τους, καταστροφές από τους τουρίστες και μεταβολή του χαρακτήρα της περιοχής.

Επίλογος
Συμπερασματικά, τα Μινωικά ανάκτορα ήταν ανοχύρωτα, τεράστια και λαβυρινθώδη, ενώ τα Μυκηναϊκά ήταν περιορισμένα σε έκταση και οχυρωμένα με κυκλώπεια τείχη. Διέφεραν επίσης στην αρχιτεκτονική δομή τους, δείγμα της διαφορετικότητας των δύο πολιτισμών, ήταν όμως και τα δύο διακοσμημένα με εξαιρετικές τοιχογραφίες.
Οι Μινωίτες δίδαξαν την τέχνη της τοιχογραφίας στους Μυκηναίους που ακολούθησαν τα ίδια πρότυπα, εναρμονισμένα στις δικές τους ανάγκες, εν συγκρίσει όμως, άτεχνα και συμβατικά, με τη φυσιολατρία να απέχει και κεντρικό παράγοντα τις ανθρώπινες ασχολίες.
Επίσης, η σύγχρονη Ελληνική αρχιτεκτονική δεν επηρεάστηκε σχεδόν καθόλου από την προϊστορική τέχνη.
Η αξιοποίηση των Μυκηναϊκών και Μινωικών ανακτόρων προσέδωσε σοβαρή προστιθέμενη αξία στις περιοχές αυτές.

Βιβλιογραφία

Βασιλικού Ντόρα, Ο μυκηναϊκός πολιτισμός, Εκδόσεις της Βιβλιοθήκης της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, ΒΑΕ 152, Αθήνα, 1995.

Παλυβού Κλαίρη, Δρ Αρχιτέκτων, «Η πορεία των επισκεπτών», Καθημερινή, Ένθετο «Επτά Ημέρες», στο «Το Μινωικό Θαύμα», Κυριακή 20 Απριλίου 1997.

Παπαγιαννοπούλου Α., Πλάντζος Δ., Σουέρεφ Κ., Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, τόμος Α, Προϊστορική και Κλασική Τέχνη, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999.

Τσούντας, Χρήστος, Μυκήναι και μυκηναίος πολιτισμός, υπό Χρήστου Τσούντα. Αθήνησιν: Παρά τω βιβλιοπωλείω της Εστίας,1893.

Dickinson, Oliver, Αιγαίο - Εποχή του Χαλκού, Μετ. Θεόδωρος Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2003.

Μπουλώτης Χρήστος, Αρχαιολόγος στο Κέντρον Ερεύνης της Αρχαιότητας της Ακαδημίας Αθηνών, Το θρησκευτικό κέντρο, στο «Ο γοητευτικός μυκηναϊκός κόσμος», Καθημερινή, Ένθετο «Επτά Ημέρες», Κυριακή 31 Μαΐου 1998.

Φιλιππίδης Δ., Τέχνες Ι: Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας. Ιστορία της Ελληνικής και Πολεοδομίας. Τόμος Δ΄, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα, 2001.

Δικτυογραφία

Αρχαιολογία Online, http://www.archaiologia.gr, Η τοιχογραφία στη μυκηναϊκή Ελλάδα, 27/6/2011, προσπ. 2/11/2014.
Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, http://digitalcrete.ims.forth.gr, προσπ. 30/10/14.
Νίκος Ζερβονικολάκης, http://zervonikolakis.lastros.net, Κνωσός - Ο Γρίφος Του Θρόνου, προσπ. 2/11/2014.
Τ.Ε.Ι. Χαλκίδας, http://www.ee.teihal.gr/ Οικοτουρισμός, προσπ. 2/11/2014.
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, http://odysseus.culture.gr, προσπ. 30/10/14.

Δημήτρης Β. Καρέλης

*Συγγραφέας – Αρθρογράφος -Πολιτισμολόγος,
Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.

karelisdimitris@gmail.com

Εικ. 5 : Ανακτορικό συγκρότημα Κνωσού

Του Δημήτρη Β. Καρέλη

Με αφορμή τον επίσημο εορτασμό μιας, άγνωστης για πολλούς, εθνικής επετείου: Της Επαναστατικής Εξέγερσης της 7ης Μαρτίου 1878 στον Παλαμά Δομοκού.

Μια από τις πιο σημαντικές στιγμές της νεότερης ιστορίας του Ελληνικού έθνους, γραμμένες στις «Χρυσές Δέλτους» της ιστορίας, διαδραματίζεται στη βόρεια Φθιώτιδα πριν από 136 χρόνια.
Όπως είναι γνωστό η περιοχή του Δομοκού, η Θεσσαλία και φυσικά η Μακεδονία και η Ήπειρος δεν απελευθερώθηκαν την ίδια περίοδο με την νότια Ελλάδα, αλλά πολλά χρόνια αργότερα δηλαδή το 1881 για τις πρώτες και το 1913 για τις άλλες δύο.
Οι πολλές και ποικίλες αντιδράσεις των υπόδουλων Ελλήνων της περιοχής στα χρόνια που ακολούθησαν την επανάσταση του 1821 και κατά τη δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους, δεν εύρισκαν συνήθως συμπαράσταση, καταδικασμένες κατ’ αυτό τον τρόπο σε αποτυχία.Όμως κείνο το χειμώνα του 1878 ετούτα τα χώματα έγραψαν και πάλι ιστορία.Ήδη από το 1876 είχαν ενταθεί οι πολεμικές διαθέσεις των υποδούλων Ελλήνων και άρχισαν να σχηματίζονται καπετανάτα στην περιοχή Δομοκού. Το σημαντικότερο καπετανάτο είχε έδρα στο Νεοχώρι Δομοκού και διοικούνταν από τριμελή επιτροπή, λεγόμενη και «τριμελία», τον ιερέα του Νεοχωρίου Παπα-Δημήτρη Κανάκη, τον Ομβριακίτη Βασίλη Κόκκινο και τον Δημ. Αβαριτσιώτη ή Γουρνά από τη Μελιταία και γραμματέα τον Δομοκίτη Δημήτρη Μάμμο.
Ο ρόλος της τριμελούς επαναστατικής επιτροπής ήταν πολιτικός και στρατιωτικός, αλλά και συγχρόνως και συντονιστικός. Τα παραμεθόρια χωριά επαναστάτησαν μόλις ξέσπασε ο αγώνας στη Θεσσαλία και οι επαναστάτες ενισχύθηκαν από την εισβολή στο οθωμανικό έδαφος του Τακτικού Στρατού υπό τον Σκαρλάτο Σούτσο.
Τα αντάρτικα σώματα της ελεύθερης και υπόδουλης πατρίδας κινήθηκαν, με καλύτερη αυτή τη φορά προετοιμασία, αρτιότερη οργάνωση και προσεκτικότερο συντονισμό ενεργειών, ώστε ν’ αποφευχθούν οι αποτυχίες του παρελθόντος. Έγιναν σπουδαίες μάχες στη θέση «Στενά Λιθάρια» έξω από το Δομοκό, την Ομβριακή και αλλού, απ’ όπου εξεδιώχθησαν οι Τούρκοι. Ο οπλαρχηγός Φούντας, έβαλε φωτιά στο χωριό Πασαλί, κοντά στην Αγόριανη. Ένα επαναστατικό σώμα, όμως, εγκλωβίστηκε από τους Τούρκους, στη Βαρδαλή και οι ηρωικοί εκείνοι άντρες μη βρίσκοντας άλλον τρόπο διαφυγής, αντί να παραδοθούν, προτίμησαν να σκοτωθούν πολεμώντας. Η δραστηριότητα εκείνη των επαναστατικών σωμάτων στην Ήπειρο, Θεσσαλία και Μακεδονία σε συνδυασμό και μ’ εκείνη του τακτικού στρατού με αρχηγό το Σκαρλάτο Σούτσο, που εισέβαλε στη Θεσσαλία στις 21 Ιανουαρίου 1878, ασφαλώς προκάλεσε το ευνοϊκό υπέρ της Ελλάδας και των υποδούλων κλίμα.
Την 8η πρωινή της 21ης Ιανουαρίου του 1878, ο Ελληνικός Στρατός εισέρχεται στην περιοχή του Δομοκού από το φυλάκιο του Δερβέν Φούρκα (σημερινό Καλαμάκι Λαμίας), της Γιαννιτσούς και άλλα σημεία της Ελληνοτουρκικής μεθορίου στην Όθρη, υπό τον Αντιστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο. Τον Στρατό αυτό αποτελούσαν 18750 πεζοί, 12 πυροβολαρχίες Κρουπ, εκ των οποίων οι τέσσερις πεδινές, 800 ιππείς με 558 ίππους, 1000 σκαπανείς, 2000 περίπου χωροφύλακες και 252 νοσοκόμους.
Οι Τούρκοι συνοριοφύλακες στο μεθοριακό Σταθμό του Δερβέν Φούρκα, μόλις αντελήφθησαν τον Ελληνικό Στρατό αποχώρησαν αμέσως, κάνοντας εύκολη υπόθεση την κατάληψη της θέσης. Την επομένη ο Στρατός κατέλαβε τα χωριά Νταουκλή, Νεζερό, Ομβριακή και Αλχανί. Μέσα σε 2 ημέρες, στις 22 Ιανουαρίου 1878, βρίσκεται χωρίς μεγάλες δυσκολίες στο Δομοκό, όπου την επομένη έδωσε την πρώτη και τελευταία ατυχώς, νικηφόρο μάχη κατά τού Τουρκικού στρατού. Την 23η Ιανουαρίου σημειώθηκε έξοδος τακτικών και άτακτων Τούρκων από το Φρούριο του Δομοκού, οι οποίοι κατόπιν αψιμαχίας με τον Ελληνικό Στρατό, επέστρεψαν με μικρές απώλειες.
Ο πολεμικές επιχειρήσεις όμως δεν είχαν συνέχεια καθώς το ζήτημα αφέθηκε στην διπλωματία και ο Ελληνικός Στρατός αποχώρησε από τη Θεσσαλία. Τότε έγινε γνωστή στην Αθήνα η συνομολόγηση της γενικής ανακωχής στην Αδριανούπολη μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Η Κυβέρνηση Κουμουνδούρου επειδή έβλεπε ότι η Ελλάδα θα παρέμενε εντελώς αποκομμένη στον αγώνα κατά της Τουρκίας κατόπιν δε και επίμονων πιέσεων και υποσχέσεων των δήθεν προστάτιδων δυνάμεων ανακάλεσε τηλεγραφικά τον στρατό.
‘Όμως κατά την τραγική αυτή στιγμή και ύστερα από την αγανάκτηση που προκλήθηκε στις τάξεις του στρατού, ο ηρωικός επιλοχίας Δημήτριος Τερτίπης λιποτάκτησε με 170 υπαξιωματικούς και στρατιώτες και ανέλαβε τη συνέχιση του επαναστατικού αγώνα με αντάρτικο πλέον χαρακτήρα. Μεγαλύτερη ζωτικότητα και ορμή επέδειξε η επανάσταση που εκδηλώθηκε στην περιοχή των Αγράφων της Θεσσαλίας της οποίας αρχηγός υπήρξε ο διακεκριμένος λοχαγός του πυροβολικού Κ. Ισχόμαχος. Στην περιοχή αυτή είχαν συγκεντρωθεί υπό τις διαταγές του Ισχομάχου επαναστατικά τμήματα στις τάξεις των οποίων ήταν διακεκριμένοι πατριώτες όπως ο Γεώργιος Φιλάρετος δημοσιογράφος και πολιτευτής, ο βουλευτής Λοκρίδος Α. Ρούκης, ο δήμαρχος Σπερχειάδας Ν. Κοντογιάννης, οι αδελφοί Ζουλούμη, ο ιατρός Βασαρδάνης και άλλοι πολλοί. Οι άλλες μάχες πού δόθηκαν ήταν στον Σμόκοβο όπου πήραν μέρος ο Τερτίπης και ο φίλος του Λάιος, στη Σέκλιζα την οποία είχε πολιορκήσει ο σωματάρχης Γαλλής από το Φουρνά σε βοήθεια τού οποίου έσπευσε ο Δημήτριος Σούτσος μετέπειτα Δήμαρχος Αθηναίων καθώς και οι Τερτίπης, Λάιος και Ραχιώτης. Στο ιστορικό Παλαμά Δομοκού, πραγματοποιήθηκε στις 7 Μαρτίου 1878, μεγάλη σύναξη επαναστατών-πολεμιστών στο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου. Οι επαναστάτες Έλληνες πατριώτες ύψωσαν την Ελληνική σημαία, ορκίστηκαν με σύνθημα: «Ελευθερία ή θάνατος», και δημιουργώντας μια ακόμη «Αγία Λαύρα», με ξεχωριστή αξία και σημασία για την ύπαρξη της νεώτερης Ελλάδας, κήρυξαν την επανάσταση εναντίον των Τούρκων, όρισαν επταμελή επαναστατική επιτροπή και συνέταξαν προκήρυξη προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, εκλέγοντας την «Προσωρινή Διοίκηση της επαρχίας Δομοκού». Αμέσως όλα τα χωριά πήραν τα όπλα οι δε Τούρκοι έσπευσαν να διαπραγματευθούν με τους επαναστάτες. Η προσωρινή διοίκηση εξέδωσε και προκήρυξη στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρονται:
«…οι πρόκριτοι των περιχώρων του Δομοκού, ποθούντες την τακτοποίησιν και εξακολούθησιν της επαναστάσεως, συνήλθαν εν τω χωρίω Παλαμά και εξελέξαντο τους υποφαινομένους, ως προσωρινήν διοίκησιν τού τόπου. ‘Εν μέσω κατανυκτικής τελετής υψώσαντες εν του ναού του Θεού την Ιεράν σημαίαν, ορκίσθημεν ομοθύμως, όπως αγωνιζόμενοι μέχρις έσχάτων, αποκτήσωμεν την ελευθερίαν ή θυσιασθώμεν άπαντες υπέρ αύτης. Αφού ουδέν άλλο υπολείπεται ημίν ή τελεία εξόντωσις υπό τον δυσβάστακτον ζυγόν του τυράννου, θα προτιμήσωμεν τον εν όπλοις έντιμον θάνατον, προμαχούντες υπέρ της ενώσεως της Θεσσαλίας μετά της Γλυκυτάτης μητρός της Ελλάδος. Ελπίζοντες ότι το δίκαιον θέλει θριαμβεύσει και η Ευρώπη θέλει υποστηρίξει ημάς, θαρρούντως αναλαμβάνομεν τον υπέρ πατρίδος ευγενέστατον αγώνα.
‘Εν Παλαμά τη 7 Μαρτίου 1878.
Η προσωρινή διοίκησις της επαρχίας Δομοκού: Δ. Κόκκινος, Γ. Καραγεώργος, Αναγνώστης Καραμπότζης, Κώστας Γκαρίκος, Βάγιος Χριστοδούλου, Γ. Σαΐτης, Χ. Κυρίτζης». Η Πολιτεία για να τιμήσει, έστω κι αργά, με τη συνεργασία των τοπικών συλλόγων κι άλλων παραγόντων, ως εκπλήρωση εθνικού χρέους, προέβη στην ανέγερση ανάλογου και αντάξιου προς την ηρωική πράξη, μνημείου στον ιστορικό αυτό χώρο, που φωτίζει και διαιωνίζει το υψηλό νόημα των αγώνων του έθνους για την κατάκτηση και τη διατήρηση της ελευθερίας του.
Παράλληλα με τα όσα συνέβαιναν στην Θεσσαλία με την επανάσταση, στο διπλωματικό χώρο υπήρξαν εξελίξεις. Στις 19 Φεβρουαρίου υπογράφτηκε η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου με την οποία παραγκωνίζονταν τα ελληνικά δίκαια.
Η Αγγλία και άλλες δυνάμεις αντέδρασαν έντονα στη συνθήκη αυτή κι έτσι φθάνουμε στη σύγκληση στο Βερολίνο, διεθνoύς συνεδρίου των Μεγάλων Δυνάμεων υπό τον καγκελάριο Βίσμαρκ, την 1η Ιουλίου 1878 για οριστικό καθορισμό των εδαφικών μεταβολών και διευθέτηση όλων των αναφυέντων ζητημάτων. Στο Συνέδριο η Ελλάδα υπέβαλε υπόμνημα με το οποίο ζητούσε την προσάρτηση της Θεσσαλίας, Ηπείρου και Κρήτης. Η απόφαση του Συνεδρίου ήταν να γίνει αναθεώρηση των Ελληνοτουρκικών συνόρων, παρέπεμπε όμως το θέμα σε απ’ ευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων. ‘Όμως η Ελλάδα και η Τουρκία ερμήνευσαν διαφορετικά η κάθε μία την απόφαση του Συνεδρίου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αναβολή της υλοποίησης της απόφασης και συνεπώς της επίλυσης του θέματος. Ακολούθησε η σύγκληση διαφόρων άλλων διασκέψεων και τελικά υπογράφτηκαν στην Κωνσταντινούπολη δύο συμβάσεις την 12 Μαΐου και 20 Ιουνίου. Οι συμβάσεις αυτές προέβλεπαν την προσάρτηση στην Ελλάδα της περιοχής της Άρτας και ολόκληρης της Θεσσαλίας, πλην της επαρχίας Ελασσόνας και κανόνιζαν λεπτομερώς όλα τα σχετικά με την προσάρτηση ζητήματα. Σύμφωνα με την τελευταία σύμβαση ο Δομοκός έπρεπε να παραδοθεί στις 8 Αυγούστου 1881. Το ευνοϊκό υπέρ της Ελλάδας και των υποδούλων κλίμα υλοποιήθηκε τελικά μετά το Συνέδριο του Βερολίνου, το οποίο ανέτρεψε τις ρυθμίσεις που προβλέπονταν στη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878), και περιόρισε τα σύνορα της Βουλγαρίας. Δυστυχώς η Μακεδονία, η Θράκη και η Ήπειρος παρέμειναν στην Τουρκία.
Η τύχη της περιοχής του Δομοκού αλλά και της Θεσσαλίας κρίθηκε στο Συνέδριο του Βερολίνου, υπό τον Όττο Φον Βίσμαρκ, τον Ιούνιο του 1878, που είχε συνέλθει για την αναθεώρηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, με την οποία τερματιζόταν ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Οι αντιπρόσωποι των δυνάμεων δέχθηκαν την ένωση της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου, με την Ελλάδα, όμως η απόφαση δεν συμπεριλήφθηκε στη Συνθήκη του Βερολίνου εξαιτίας της επιμονής της Τουρκίας, αλλά σε πρωτόκολλο. Ύστερα από επίπονες διαπραγματεύσεις συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων και στις 26 Μαρτίου – 7 Απριλίου 1881 γνωστοποιήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση η απόφαση προσάρτησης της Θεσσαλίας που άφηνε όμως έξω την περιοχή της Ελασσόνας. Οι σχετικές συμβάσεις υπογράφηκαν μεταξύ Μεγάλων Δυνάμεων και Τουρκίας στις 12/24 Μαΐου και Ελλάδος-Τουρκίας στις 20 Ιουνίου/2 Ιουλίου 1881. Η Θεσσαλία, (συνεπώς και η Βόρεια Φθιώτιδα-επαρχία Δομοκού) και ένα μικρό τμήμα της Άρτας, ύστερα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη, προσαρτήθηκαν στο ελληνικό κράτος μόλις τον Απρίλιο του 1881. Η επίσημη απελευθέρωση του Δομοκού έγινε την 8η Αυγούστου 1881.

Δημήτρης Β. Καρέλης
Συγγραφέας- Αρθρογράφος -Πολιτισμολόγος,
Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό
της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.
karelisdimitris@gmail.com

Απόσπασμα από το βιβλίο του «Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας: Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού»

Ο Άγιος Οσιομάρτυς Νικόλαος ο νέος, εν Βουνένη ξίφει τελειούται!

Του Δημήτρη Β. Καρέλη*

Στην Κεντρική Ελλάδα, από την Θεσσαλία και τη Φθιώτιδα κι ως τα χωριά του Βάλτου στην Αιτωλοακαρνανία, γιορτάζεται ο Άγιος Νικόλαος ο Νέος, ο εν Βουναίνη της Θεσσαλίας αθλήσας. Πολλές εκκλησίες και παρεκκλήσια είναι αφιερωμένα στον Άγιο Νικόλαο τον εν Βουνένη (ή Βουναίνη), όπως το πολύ παλιό εκκλησάκι του Ζαπαντίου, σήμερα κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου Δομοκού.

Ο Άγιος Οσιομάρτυς Νικόλαος καταγόταν από τα μέρη της Ανατολής, από γονείς ευγενείς και θεοσεβείς. Ο νεαρός Νικόλαος δεν έκανε παρέα με τους συνομηλίκους του και προτιμούσε να συναναστρέφεται με γηραιότερους και σοφότερους ανθρώπους. Κατετάγη στα Ρωμαϊκά βασιλικά στρατεύματα κι επειδή εξαιρετικά ανδρείος και ρωμαλέος κι έκαμε μεγάλα ανδραγαθήματα στους πολέμους και τις μάχες που συμμετείχε, έγινε σ’ όλους ονομαστός και περίφημος. Γι αυτό λοιπόν κι ο βασιλεύς των Ρωμαίων, ακούγοντας την φήμη του οσίου, του μήνυσε και πήγε στο παλάτι. Αναγνωρίζοντας σ’ αυτόν τη λογιότητα, την ανδρεία του και την επιδεξιότητά του, τον έκαμε Δούκα μιας επαρχίας, παραδίδοντάς του υπό τις διαταγές του μεγάλη στρατιωτική δύναμη. Επειδή δε κατά τους καιρούς εκείνους αποστάτησαν οι άνθρωποι της Θεσσαλίας από τον βασιλέα και δεν ήθελαν να πληρώνουν τα βασιλικά δοσίματα (φορολογία) ο βασιλεύς έστειλε τους τοπάρχες της, μαζί και τον θαυμαστό τούτο αξιωματικό για να καταστείλουν την αποστασία. Ο Νικόλαος μαζί με τους υπόλοιπους Ρωμαίους Τοπάρχες πήγε αρχικά στην Θεσσαλονίκη, πόλη τότε της ευρύτερης Θεσσαλίας, πολέμησαν και καθυπόταξαν τους Θεσσαλονικείς, οι οποίοι δήλωσαν και πάλι πίστη στο βασιλέα των Ρωμαίων. Ωστόσο, ελθόντες και στην Λάρισα, ο στρατός των Ρωμαίων νικήθηκε και ο Νικόλαος κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του. Τότε ήταν που αποχώρησε από τον πόλεμο, καταφρονώντας τον κόσμο και τα εγκόσμια, επήγε στο βουνό όπου βρήκε κάποιους μοναχούς, έγινε κι εκείνος μοναχός και έμεινε μαζί τους αγωνιζόμενος με νηστεία, με αγρυπνία και πάσα άσκηση. Ως συναθλητής του Νικολάου μνημονεύεται και κάποιος ονόματι Αρμόδιος. Ωστόσο, ο μισόκαλος διάβολος μη μπορώντας να βλέπει την Δόξα του Θεού, ξεσήκωσε το έθνος των άθεων Αβάρων (κατ’ άλλους των Σαρακηνών πειρατών της Μεσσογείου), εναντίον της Δύσεως. Τότε αυτοί, λεηλατώντας πολλά κάστρα, έφθασαν και ως την Λάρισα και τα περίχωρά της, τα Φάρσαλα, την Ελασσόνα, το Βόλο και τη Ζαγορά, όπου ταπείνωσαν τους εκεί χριστιανούς και τους εξανάγκαζαν να απαρνηθούν τον Δεσπότη Χριστό τον και να προσκυνήσουν τα είδωλα. Όσο γινόταν αυτά, κι ενώ ο όσιος ήταν με τους άλλους συνασκητές του, δώδεκα τον αριθμό, ήλθε την νύκτα Άγγελος Κυρίου και τους είπε να μετά από λίγο θα μαρτυρήσουν δια τον Μέγα Δεσπότη και θα λάβουν τους στεφάνους της Αθλήσεως. Πράγματι, μετά από λίγες μέρες, οι άπιστοι έφτασαν στις σκήτες στα Βούναινα της Θεσσαλίας, και αφού βασάνισαν τους υπόλοιπους μοναχούς, τους αποκεφάλισαν. Βλέποντας όμως τον νεαρό Νικόλαο, θέλησαν να τον παρακινήσουν με κολακείες να αρνηθεί την πίστη του στο Χριστό και να προσκυνήσει τα είδωλα. Επειδή όμως ο Άγιος παρέμενε ευσεβής, οι βάρβαροι τον έδειραν, τον βασάνισαν και τον έδεσαν σ’ ένα δένδρο. Κατόπιν, βλέποντες ότι ο ήταν αδύνατον να μετασαλεύσει από του Χριστού πίστη, τον αποκεφάλισαν αυτόν κι έτσι έλαβε κι εκείνος ο αοίδιμος, τον Στέφανον της Αθλήσεως, στις 9 Μαΐου του 720 μ.Χ. (κατ’ άλλους το 901 ή 902) Το δε Άγιο λείψανό του έμεινε άταφo στο βουνό εκείνο, φυλασσόμενο από Θείους Αγγέλους, αβλαβές και αδιάφθορο, ύστερα δε φανερώθηκε δια θαύματος του Αγίου, το οποίον έως την σήμερον «λωβούς ιατρεύει χωλούς ανορθοί και άλλας διαφόρους ασθενείας θεραπεύει εκείνων όσοι μετά πίστεως τούτω προστρέχουσι». Από τα δένδρα στα οποία δέθηκε και βασανίσθηκε ο Άγιος ρέει ένα κόκκινο υγρό το οποίο ονομάζεται «Αίμα». Το υγρό αυτό όταν χρησιμοποιείται με πίστη και εμπιστοσύνη στον Οσιομάρτυρα έχει ιαματικές ιδιότητες και επιτελεί θαύματα σε πάσχοντες από δερματικές παθήσεις και πονοκεφάλους. Ο Άγιος Νικόλαος ο Νέος, παριστάνεται στις αγιογραφίες ενδεδυμένος ως στρατιωτικός Άγιος, με στρατιωτική στολή, με ερυθρό χιτώνα και επενδύτη επίσης ερυθροχρώμου, με χρυσά και μέλανα κοσμήματα, πεποικιλμένα με μαργαριτάρια. Εορτάζει στις 9 Μαΐου εκάστου έτους.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ὡς τῶν αἰχμαλώτων.

Ως τῶν νοσούντων ὁ ἄμισθος ἰατρός, καὶ τῶν ἐν κινδύνοις ἀπροσμάχητος βοηθός, θλιβομένων τε θερμὸς ὑπερασπιστής, καὶ τῶν ἐν παντοίαις ἀνάγκαις ὑπέρμαχος, Ὁσιομάρτυς ἐξ ἑῴας Νικόλαε‧ πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Βιβλιογραφία:

Νικόδημος Αγιορείτης, Όσιος, (1749-1809), Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, πάλαι μεν Ελληνιστί συγγραφείς υπό Μαυρικίου, Διακόνου της Μεγάλης Εκκλησίας […], δαπάνη και επιστασία του εν Ιερεύσιν ελαχίστου ιερέως Σωφρονίου Χ. Ασλάνογλου εκ του Τυπογραφείου Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, Τόμος Β΄, Ἀθήνησι, 1868, σελ. 141-142.

Δημήτρης Β. Καρέλης

karelisdimitris@gmail.com

I'm ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΚΑΡΕΛΗΣ

Education

University

Postgraduate

School of Amusement

Experience

Electricity worker

Public Historian

Painter

My Skills

Writing

Painting

Disquisition

Design

«Η βιβλιοθήκη κατοικείται από πνεύματα που βγαίνουν από τις σελίδες τη νύχτα». – Ιζαμπέλ Αλιέντε.

«Ένα μόνο τριαντάφυλλο μπορεί να είναι ο κήπος μου, αλλά μόνο ένας φίλος, ο κόσμος μου». – Λέο Μπουσκάλια

«Να είσαι ο εαυτός σου, αλλά πάντα ο καλύτερος εαυτός σου». – Karl G. Maeser

«Το να αγαπιέσαι βαθιά σου δίνει δύναμη, ενώ το να αγαπάς βαθιά σου δίνει κουράγιο». – Λάο Τσε.

WHAT I DO

Author-writer

Culturologist

Painter

Author-writer

___ Βενιαμίν Φραγκλίνος ___

Culturologist

___ Αντρέ Μαλρώ ___

Painter

___ Πάμπλο Πικάσο ___

Some of my work

Πηγές / Βιβλιογραφία

Popular Posts

Σελίδες

Labels

Contact With Me

Contact Us

_ Βενιαμίν Φραγκλίνος _

_ Αντρέ Μαλρώ _

_ Πάμπλο Πικάσο _