Οθωμανικό Μνημείο Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897 στο Δομοκό Φθιώτιδας (τουρκ. Dömeke Şühedâ Anıtı / Türk Şehitliği).
Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης
Στη βόρεια Φθιώτιδα, Δυτικά του Δομοκού, στην πλαγιά του λόφου προς το πεδίο της μάχης του Δομοκού, βρίσκεται το Οθωμανικό Μνημείο Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897.
Το μνημείο είναι ένας πυραμιδοειδής τύμβος ή οβελίσκος από ασβεστόλιθο, τυπικού ύφους των ύστερων οθωμανικών και πρώιμων δημοκρατικών ταφικών μνημείων (τέλος 19ου αιώνα), και εντάσσεται στον τύπο “şehitlik anıtı” (μνημείο μαρτύρων). Τα μνημεία αυτού του τύπου δεν αναγειρόταν απαραίτητα πάνω σε μαζικό τάφο, αλλά στο πεδίο της μάχης ως σημείο τιμής των πεσόντων.
Πρόκειται για πέτρινη κατασκευή, ύψους περίπου 2,5 μ., σήμερα. Πληροφορίες από την εποχή της ανέγερσής του αναφέρουν ότι είχε ύψος πέντε μέτρα περίπου, πιθανώς ωστόσο, ο χώρος να έχει καλυφθεί από προσχώσεις γαιών, λόγω της κλίσης του πρανούς.[1]
Το μνημείο φέρει τετράπλευρη βάση με κλιμακωτή διαμόρφωση, ενώ επάνω της ανυψώνεται οβελίσκος με καταληκτική κορυφή. Οι τέσσερις πλευρές φέρουν επιγραφές σε διαφορετικές γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά και τουρκικά με αραβική γραφή. Στα ελληνικά αναγράφει: «Οθωμανικὸν νεκροταφείον του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897». Η γραφή στα οθωμανικά τουρκικά (αραβική γραφή), αναφέρει το εξής: «Οι μάρτυρες του Δομοκού, των Οθωμανικών πολεμικών επιχειρήσεων, έτος 1313 (κατά Εγίρα = 1897 μ.Χ.) «Αλ-Φάτιχα» (δηλ. «Ανάγνωση της Φάτιχα υπέρ των ψυχών τους»).[2] Η πλευρά με λατινικούς χαρακτήρες αναγράφει στη γαλλική γλώσσα; “La mémoire des soldats Ottomans tombés a Domokos en 1897”, δηλαδή «Στη μνήμη των Οθωμανών στρατιωτών που έπεσαν στο Δομοκό το 1897».[3]
Η μορφή και η επιγραφή αντιστοιχούν σε στρατιωτικό ταφικό μνημείο (şehitlik anıtı). Το μνημείο αποτελεί σπάνιο δείγμα οθωμανικού στρατιωτικού ταφικού συμβόλου που διασώζεται σε ελληνικό έδαφος. Η χρήση της γαλλικής επιγραφής υποδηλώνει προσπάθεια διεθνούς αναγνώρισης και επικοινωνίας της οθωμανικής παρουσίας και σεβασμού προς τους νεκρούς. Η επιγραφή «El-Fâtiha» είναι τυπική επίκληση σε κάθε μουσουλμανικό ταφικό μνημείο και βεβαιώνει τον θρησκευτικό χαρακτήρα του μνημείου.
Το μνημείο σώζεται όρθιο αλλά με σημαντικές φθορές από καιρικές επιδράσεις και λειχήνες. Δεν φέρει σύγχρονη περίφραξη ή άλλα προστατευτικά μέτρα, ενώ δεν υπάρχει εμφανής επιγραφή συντήρησης ή πληροφοριακή πινακίδα από ελληνική αρχή.
Η ανέγερση του μνημείου ξεκίνησε και περαιώθηκε αμέσως μετά τη μάχη του Δομοκού (Μάιος 1897), κατά την οθωμανική κατοχή της περιοχής ή μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων και πάντως, πριν το τέλος του 1898. Μετά την οριστική αποχώρηση των Τούρκων το 1898, το μνημείο ανέλαβε επισήμως να διατηρήσει και να συντηρεί, η Ελληνική Κυβέρνηση.[4]
Στο χώρο του Οθωμανικού νεκροταφείου του Δομοκού, ετάφησαν πάνω από δύο χιλιάδες Τούρκοι στρατιωτικοί, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους είτε πεσόντες στο πεδίο της μάχης, είτε θανόντες εξ αιτίας τραυματισμών, ακόμη και όσοι πέθαναν από διάφορες ασθένειες. Στην μάχη του Δομοκού και στις πέριξ περιοχές, έχασαν τη ζωή τους περίπου δύο χιλιάδες οχτακόσιοι (2.800) Οθωμανοί στρατιωτικοί.[5]
Ιστορικό πλαίσιο
Ο «ατυχής» ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, αποτελεί μια μαύρη σελίδα στην νεότερη Ελληνική ιστορία, γι’ αυτό και έμεινε γνωστός και σαν «μαύρο 97». Ως ολέθριο αποτέλεσμα του πολέμου αυτού ήταν ο Ελληνικός στρατός να νικηθεί στα πεδία των μαχών κι ολόκληρη η Θεσσαλία, να περιέλθει, μέσα σε μια μόνο εβδομάδα, ξανά στην κυριαρχία των Τούρκων.
Οι Οθωμανοί Τούρκοι έμειναν στη Θεσσαλία από τον Απρίλιο του 1897 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1898 και έφυγαν εφόσον η πατρίδα μας υποχρεώθηκε να καταβάλει ένα υπέρογκο και δυσβάστακτο ποσό για πολεμικές αποζημιώσεις στην Τουρκία, δανειζόμενη με ειδεχθείς όρους από γαλλικές τράπεζες. Η τελευταία πράξη εκείνου του Ελληνικού δράματος, διαδραματίστηκε στην περιοχή του Δομοκού και τελείωσε με τη συνθηκολόγηση στη Λαμία. Η μάχη του Δομοκού (5/17 Μαΐου) ήταν η καθοριστική αναμέτρηση του Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897. Οι Οθωμανικές δυνάμεις υπό τον αρχηγός του Στρατού της Θεσσαλίας Ετέμ Πασά, κατέλαβαν το Δομοκό και πέτυχαν την τελική νίκη της εκστρατείας.[6]
Το Οθωμανικό αυτό μνημείο ανεγέρθηκε για να τιμήσει τους πεσόντες Οθωμανούς στρατιώτες στο πεδίο της μάχης. Ανάλογα μνημεία (με τη λέξη şühedâ) έχουν καταγραφεί σε Λάρισα, Βελεστίνο και Φάρσαλα.
Όπως αναφέρει το 1899 ο Ηλίας Οικονομόπουλος, «Τὸ μνημεῖον αὐτὸ θὰ μένῃ ὡς ἀείβιος ἔνδειξις τῆς κωμῳδίας τοῦ 1897, –θὰ γελάσῃ ὀλιγώτερον ὁ κόσμος τοῦ μέλλοντος ἂν τὴν ὀνομάσω τραγῳδίαν;»[7]...
Ωστόσο, τούτο το λησμονημένο μνημείο αποτελεί τοπόσημο μιας αλήστου μνήμης εθνικής τραγωδίας, ενός ιστορικού γεγονότος το οποίο οι δύο πλευρές του Αιγαίου επιθυμούν διακαώς να «ξεχάσουν», η καθεμιά για τους δικούς της λόγους. Εντούτοις, το Οθωμανικό Μνημείο Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897 στο Δομοκό, θα μπορούσε να αναδειχτεί και να αξιοποιηθεί από την τοπική Δημοτική αρχή, στο πλαίσιο της προβολής της ιστορικής μνήμης της ευρύτερης περιοχής, παράλληλα με την ανέγερση ενός μνημείου για τους 772 νεκρούς στρατιωτικούς και τους δεκάδες ηρωικούς φιλέλληνες που έχασαν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης στον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.
Ο γράφων θα καταθέσει σύντομα σχετικές προτάσεις στη δημόσια σφαίρα, με σκοπό την ανάδειξη του αποσιωπημένου ή λησμονημένου εθνικού και τοπικού ιστορικού πλούτου της περιοχής του Δομοκού και της Βόρειας Φθιώτιδας.
*Δημήτρης Β. Καρέλης
Δημόσιος Ιστορικός (Master of Arts in Public History)
Πολιτισμολόγος με ειδίκευση στον Ελληνικό Πολιτισμό
Συγγραφέας - Αρθρογράφος
Copyright © 2025 - All Rights Reserved*
Πηγές / Βιβλιογραφία
· Επί τόπου επιγραφές (φωτογραφική τεκμηρίωση: [Καρέλης Δημήτριος]).
· Ελληνική βιβλιογραφία: Κ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Ζ΄, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 264–270.
· Καρέλης, Δημήτρης, Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας: Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού, Άγιος Γεώργιος, Δομοκός, 2013.
· Οικονομόπουλος, Ηλίας Ι., Λαϊκή Ιστορία του Ελληνοτουρκικού Πολέμου, από της Κρητικής επαναστάσεως του 1896-97 μέχρι της εκκενώσεως της Θεσσαλίας και των τελευταίων εν Κρήτη σφαγών (1898), εν Αθήναις έκδοσις Κεντρικού Βιβλιοπωλείου, κατά μήνα Ιανουαρίου 1899, σελ. 541-543.
· Τουρκικές πηγές: Dömeke Muharebesi (1897) – Genelkurmay Harp Tarihi Yayınları, Ankara.
· Wikipedia tr: “Dömeke Muharebesi”, “1897 Osmanlı-Yunan Harbi”.
[1] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 541.
[2] شُهَدَای دُومُكُو غَزَاتِ عِثمانیّه سنه 1313 اَلفاتِحه (Αραβική γραφή στην τουρκική γλώσσα).
[3] Η γαλλική γλώσσα χρησιμοποιείτο τότε ως διεθνής γλώσσα διπλωματίας και επιγραφών, ιδίως από το Οθωμανικό κράτος σε μνημεία εκτός μεγάλων πόλεων ή για επικοινωνία με ευρωπαϊκά κοινά.
[4] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 542.
[5] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 543.
[6] Καρέλης, 2013, σ.σ. 70-80.
[7] Οικονομόπουλος, 1899, σ. 543.
*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή ή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος άρθρου με οποιονδήποτε τρόπο, ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς την προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα Δημήτρη Καρέλη. Νόμος 2121/1993 και Νόμος 3057/2002, ο οποίος ενσωμάτωσε την οδηγία 2001/29 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
 |
| Σχέδιο του Οθωμανικού Μνημείου Πεσόντων Ελληνοτουρκικού Πολέμου 1897, κατά το έτος 1899. |
.jpg)
 |
| Πίνακας του Φάουστο Ζονάρο (Fausto Zonaro), ανάκτορο του Ντολμάμπαχτσε (Dolmabahçe Palace). Το έργο απεικονίζει νεκρούς Έλληνες στρατιώτες που βρίσκονται στο έδαφος μπροστά από Οθωμανούς στρατιώτες που επιτέθηκαν κατά τη μάχη του Δομοκού. |
